درست است که ابتلا به سرطان از جمله بیماری های شایع در دنیا شناخته شده است اما در این میان، انواع سرطان که بدخیم و کشنده هستند، خطرناک ترین به حساب می آیند و متاسفانه سرطان خون یک سرطان بدخیم است. تصور عام بر این است که این بیماری، ژنتیکی است ولی لازم است بدانید که سبک زندگی، قدرت سیستم ایمنی بدن و… در بروز سرطان خون تاثیر دارند و متاسفانه مردم اطلاعات زیادی در مورد فاکتورهای موثر در این بیماری ندارند. عدم آگاهی مردم در این زمینه از یک سو و آمار ابتلا به این بیماری از سوی دیگر، متخصصین ما در آزمایشگاه شبانه روزی آنی آزما را بر آن داشت که در مقاله به توضیح این بیماری، دلایل بروز، علائم و… بپردازند. به این موضوع توجه داشته باشید که تنها چند دقیقه وقت برای مطالعه، یک عمر شما را از این بیماری خطرناک در امان نگه خواهد داشت.
هر آن چه که باید از سرطان خون بدانیم؟
سرطان خون یا لوسمی یا لوکمیا بیماری پیشرونده و بدخیم اعضای خون ساز بدن است. لوسمی یکی از چهار سرطان شایع در میان کودکان است. این سرطان معمولا از مغز استخوان شروع می شود و باعث تولید تعداد زیادی گلبول سفید غیر طبیعی می شود. در طی بیماری سرطان یک رده از سلول ها یا گروهی از آن ها به صورت خارج از کنترل بدن، تقسیم می شوند و توده ای موسوم به تومور سرطانی را ایجاد می کنند.
تومور ها به دو صورت هستند:
• تومور بدخیم
• تومور خوش خیم
در تومور های بد خیم سلول ها بعد از تقسیم افسار گسیخته و ایجاد توده ی سلولی ، تعدادی از سلول های تومور بدخیم، متاستاز (مهاجرت) کرده و با جریان خون در طول بدن منتقل می شوند و در بافت های دیگر نیز ایجاد تومور و سرطان می کنند.
علت سرطان خون:
اگرچه علت خاصی برای بروز این بیماری وجود ندارد اما عوامل مختلفی در بروز این بیماری نقش دارند که این عوامل عبارتند از:
• سال خوردگی
• سابقه خانوادگی و ژنتیک
• سیستم ایمنی ضعیف
• عفونت های ویروسی سرطان زا
• سبک زندگی
• سرو کار داشتن با مواد سرطان زا
چرا سرطان خطرناک بوده و ممکن است کشنده باشد؟
درصد کشندگی سلول های سرطانی باهم متفاوت است و میزان خطرناک بودن سرطان ها به هیچ عنوان با یکدیگر یکسان نمی باشد. میزان کشندگی سرطان به عوامل زیادی از جمله بافت درگیر و میزان درگیری و غیره بستگی دارد. روشی که یک نوع خاص سرطان موجب مرگ می‌شود با توجه به این که دقیقا چه فرآیندی تحت تاثیر قرار گرفته باشد متفاوت خواهد بود.
کشنده ترین انواع سرطان ها انواعی هستند که بیشتر از سایرین متحمل متاستاز می‌شوند؛ زیرا لانه‌گزینی بیشتر این انواع موجب ایجاد اختلال در شمار بیشتری از سلول‌های بدن می شود. ماهیت سلول های خونی و جریان مداوم آن باعث شده است سرطان خون یکی از خطرناک ترین انواع سرطان ها به شمار آید.
به طور کلی عواملی که باعث بروز علائم سرطان می باشد، شامل موارد زیر می شود:
مصرف بیش از اندازه ی مواد غذایی به وسیله ی سلول های سرطانی : سلول های سرطانی در تامین مواد غذایی برای سلول های سالم اختلال ایجاد می کنند و موجب آسیب دیدن سلول های سالم گردند. در واقع سلول های سرطانی ، سلول های خودی هستند که سربازان دشمن شده اند و مواد غذایی مورد نیاز سلول را تصاحب می کنند و باعث نوعی ضعف یا کاشکسی Cachexia در بدن مبتلا می شود.
تولید مواد سمی و توکسیک سلول های سرطانی : تولید مواد سمی علیه سلول های سرطانی توسط سیستم دفاعی بدن که این مقابله ممکن است خود سبب آسیب به بدن شود.
خصوصیت متاستاز ( مهاجرت) سلول های سرطان زا باعث تنها یک ارگان یا بافت درگیر بیماری نباشد بلکه سرطان تا جایی پیش می رود که تمام بدن را درگیر خود می کند. با افزایش نقاط متاستاتیک در نقاط مختلف، بدن معمولا توانایی حمایت از آنها را نخواهد داشت و سلول‌های سرطانی شروع به ایجاد اختلال در عملکرد طبیعی سلول‌های عادی نیز خواهند کرد.
جایگری سلول های سرطانی به جای سلول های عادی در حالی است که این سلول ها عملکرد نرمال سلول های نرمال را ندارند بنابراین بافت و ارگان و در نهایت کل بدن درگیر می شود.
انواع سرطان خون:
بیشتر سرطان های خونی در مغز استخوان شروع به رشد می کنند. سلول های بنیادی درون مغز استخوان می توانند به سه نوع سلول خونی شامل سلول های قرمز خون، سلول های سفید خون و یا پلاکت ها تبدیل می شوند. در اکثر موارد سرطان خون فرآیند تولید سلول های خون توسط سرطان خون بهم ریخته و باعث می شود، مغز استخوان شروع به تولید کنترل نشده و غیر طبیعی بعضی از انواع سلول های خونی کند.
سرطان های خونی به سه دسته کلی تقسیم می شوند که شامل موارد زیر می شوند:
• سرطان خون لوکمی یا لوسمی Leukemia
• سرطان خون لنفومی Lymphoma
• سرطان خون میلوما Myeloma
سرطان خون لوسمی
لوسمی به معنی خون سفید است و شامل تولید غیرطبیعی سلول های خونی سفید می شود. لوسمی یکی از چهار سرطان شایع در میان کودکان است. تعداد بالای سلول های سفید باعث اختلال توانایی این سلول ها در مبارزه با عفونت ها شده و همچنین باعث نقص توانایی مغز استخوان برای ساختن سلول های قرمز و پلاکت خون می شود.
لوسمی خود به دو دسته تقسیم می شود:
• لنفوئیدی
• میلوئیدی
لوسمی لنفوئیدی
منظور از لوسمی لنفوئیدی رشد غیرطبیعی در سلول های مغز استخوان که به لنفوسیت تبدیل می شوند، می باشد که خود شامل نوع حاد و مزمن می باشد.
لوسمی میلوئیدی
نوع میلوئیدی نوعی از سلول های مغز استخوان را که تبدیل به سلول های خونی از جمله سلول های قرمز، سفید و پلاکت می شود، تحت تاثیر قرار می دهد.
این نوع لوسمی نیز خود به دسته ی حاد و مزمن تقسیم می شود.
ALL Acute Lymphoid Leukemia لوسمی لنفوسیتی حاد
AML Acute myeloid leukemia لوسمی میلوئیدی حاد
CLL Chronic myeloid leukemia لوسمی لنفوسیتی مزمن
CML Chronic myeloid leukemia لوسمی میلوئیدی مزمن
سرطان خون لنفومی
تقریبا نصف انواع سرطان خون، لنفومی و یا سایر سرطان های وابسته به سیستم لنفاوی می باشند. این سیستم که مرکب از غدد لنفاوی در گردن، زیر بغل، ران، قفسه سینه و شکم است و وظیفه دفع مایعات اضافی در بدن و تولید سلول های ایمنی بدن را بر عهده دارند. لنفوسیت ها (Lymphocytes) نوعی گلبول سفید هستند که وظیفه مبارزه با عفونت ها را برعهده دارند. افزایش تعداد سلول های لنفاوی باعث اختلال در سیستم ایمنی بدن می شود. این نوع سرطان لنفوم هوچکین و لنفوم غیر هوچکین تقسیم می شود. حدود 12 درصد افراد مبتلا به سرطان خون لنفومی مبتلا به نوع هوچکینی آن می باشند.
سرطان خون میلوما
میلوما سرطان سلول های پلاسمای خون می باشد. سلول های پلاسما، سلول های سفیدی هستند که آنتی بادی های ضد بیماری و عفونت ترشح می کنند. سلول های میلوما جلوی تولید آنتی بادی توسط سلول های سالم را می گیرند. بالا رفتن میزان آنتی بادی های غیرطبیعی در بدن می تواند باعث آسیب دیدن کلیه ها شود. همچنین افزایش سلول های میلوما باعث مشکل در تولید سلول های سفید و قرمز نیز می شود. بعلاوه سلول های میلوما باعث آسیب دیدن استخوان ها و ضعف آنها می شوند.
این نوع سرطان لنفوم هوچکین و لنفوم غیر هوچکین تقسیم می شود. حدود 12 درصد افراد مبتلا به سرطان خون لنفومی مبتلا به نوع هوچکینی آن می باشند. تفاوت اصلی بین این دو بیماری (هوچکین و غیر هوچکین) در نوع خاصی از لنفوسیتی می باشد که درگیر این بیماری شده است. به طوری که اگر بعد از تهیه نمونه ی بیوپسی ، سلول های خاصی به نام رید استرنبرگ شناسایی شود تشخیص لنفوم هوچکین داده می شود و درغیر این صورت لنفوم غیر هوجکین می باشد.
لنفوم هوچکین: علت دقیق لنفوم هوچکین ناشناخته سات ولی پژوهش ها نشان داده اند که دو عامل ویروس اپشتین بار ویروس و عامل ژنتیکی می توانند از عوامل این سرطان به شمار آیند.
لنفوم غیر هوچکین: لنفوم غیرهوچکین هنگامی آغاز می‌شود که یک لنفوسیت (معمولاً لنفوسیت B) از حالت طبیعی خارج می شود. سلول غیرطبیعی برای تکثیر تقسیم می‌شود. سلول‌های جدید نیز دوباره و چندباره تقسیم می‌شوند و سلول‌های غیرطبیعی بیشتر و بیشتری ایجاد می‌کنند. این سلول‌های غیر طبیعی، در زمان مقرر، نمی‌میرند. همچنین از بدن در برابر عفونت‌ها و سایر بیماری‌ها نیز محافظت نمی‌کنند. افزایش تدریجی این سلول‌های اضافی اغلب موجب تشکیل توده‌ای از بافت می‌شود که به آن غده یا تومور می‌گویند.
اهمیت افتراق انواع سرطان خون
شاید برای شما هم سوال ایجاد شده باشد که چرا باید انواع سرطان خون را بشناسیم و از هم افتراق بدهیم؟ در پاسخ به این سوال باید گفت نوع سرطان خون به تعیین پیش آگهی و گزینه های درمانی موجود کمک به سزایی می‌کند. انواع متفاوت این نوع سرطان، دوره ی بیماری و گزینه های درمانی مختلفی دارند؛ با نظر به این، تشخیص دقیق جزء جدا نشدنی یک مراقبت عالی است.
علائم سرطان خون:
• تب و لرز
• تنگی نفس
• شکستگی استخوان ها تحت تاثیر کوچک ترین فشار
• به آسانی کبود شدن پوست
• بزرگ شدن حجم شکم
• خستگی مداوم و ضعف
• از دست دادن اشتها ، حالت تهوع و استفراغ
• کاهش وزن بیش از حد
• عرق شبانه
• درد استخوان ها ، مفاصل و کمر
• خون ریزی غیر طبیعی بینی و لثه ها
• درد شکم
• سر درد همراه با مشکلات بینایی
• عفونت های مکرر
• خارش پوست و یا پدیدار شدن جوش های پوستی
• متورم شدن غدد لنفاوی گردن ، زیر بغل و یا کشاله ران
• دشواری در ادرار کردن
• هذیان و سردرگمی
تشخیص آزمایشگاهی:
پزشک به منظور تشخیص نوع سرطان خون معمولاً آزمایش‌های زیر را انجام می دهد:
سیتوژنتیک: آزمایش سیتوژنتیک (که همچنین آنالیز کروموزم‌ها نیز نامیده می‌شود) بر روی یک نمونه از مغز استخوان و به منظور بررسی امکان اصلاح کروموزوم انجام می‌شود. کروموزوم‌ها قسمتی از سلول هستند که اطلاعات ژنتیکی هر فرد در آن وجود دارد. تشخیص انواع سرطان اغلب به کمک بررسی اختلالات خاص که منجر به تغییر در کروموزوم‌ها می‌شود، انجام می‌شود. این آزمایش‌ها کمک می‌کند نوع سرطان خون و درنتیجه درمان مورد نیاز بیمار مشخص شود.
نمونه برداری در منزل: این آزمایش به منظور تأیید تشخیص قطعی سرطان خون انجام می‌شود. برای تشخیص سرطان، نمونه‌ای از سلول‌های مغز استخوان (معمولاً از استخوان لگن) جمع آوری و در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. اگر سلول‌های سرطانی در این نمونه وجود داشته باشد، لازم است سرعت تکثیر آنها نیز مشخص شود.
دو روش برای نمونه‌گیری از مغز استخوان وجود دارد:
• پزشک به کمک سرنگی بسیار ظریف، از مغز استخوان نمونه لازم را بر می‌دارد.
• پزشک به کمک سرنگی ضخیم، به همراه نمونه استخوان، تکه کوچکی از استخوان را نیز خارج می کند.
در هر دو روش نیاز به بی حسی موضعی وجود دارد. احتمال احساس درد کردن در لحظه ای که سلول ها به داخل سرنگ کشیده می شوند، وجود دارد، اما این ناراحتی فقط چند ثانیه طول می کشد. نمونه‌گیری از مغز استخوان معمولاً در کلینیک یا بیمارستان انجام می شود و سرپایی است.
آزمایش‌های مکمل: پزشک ممکن است به منظور تشخیص میزان گسترش سرطان در بدن بررسی‌های دیگری را نیز لازم بداند.
درمان سرطان خون:
خوشبختانه در سال‌های اخیر، با به کارگیری داروهای ضد سرطان مؤثرتر، طول عمر بیماران مبتلا به سرطان خون افزایش پیدا کرده‌است. این داروها موجب فروکش کردن نشانه های بیماری می گردند به طوری که نشانه ها در جریان درمان بیماری بدتر نمی شوند و حتی بیماران تا اندازه‌ای درمان می شوند. درمان سرطان خون بستگی به نوع آن، وضعیت بیماری در شروع درمان، سن، سلامت عمومی و چگونگی واکنش بیمار به نوع درمان دارد که گاهی منجر به سلامت کامل این بیماران می‌شود. از مهم ترین عوامل در بهبود بیماری برخوردار بودن بیمار از روحیه بالا جهت مقابله با این بیماری است.
شیوه ی درمان این بیماری می تواند شامل موارد زیر نیز باشد:
• شیمی درمانی
• پرتو درمانی
• پیوند مغز استخوان
شیمی درمانی:
یکی از راه های درمان سرطان به وسیله جراحی – شیمی درمانی و رادیوتراپی انجام می شود. بسیاری از مردم از شیمی درمانی به دلیل عوارض جانبی که دارد می ترسند در حالی که امروزه بسیاری از این عوارض قابل کنترل هستند. شیمی درمانی گاهی اوقات این درمان بهترین انتخاب شماست که درواقع استفاده از دارو جهت متوقف ساختن رشد سلول‌های سرطانی است و می‌تواند سلول‌های سرطانی که در فاصله‌ای دورتر از توده سرطانی اولیه هستند را نیز از بین ببرد بنابراین، یک درمان سیستمیک در نظر گرفته می شود. دارو هدف داروهای شیمی درمانی از بین بردن سلول‌های بدخیم است که می‌تواند به سلول‌های سالم نیز آسیب برساند. این درمان به صورت تزریقی، خوراکی و گاهی به صورت‌های دیگر به کار می رود.
پرتو درمانی:
• در روش پرتو درمانی از امواج پرانرژی برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می شود و به این صورت، سرطان را درمان می کند. هدف از این درمان، نابودی یا تخریب سلول‌های سرطانی، بدون آسیب رساندن به سلول‌های سالم است. به طور کلی دو نوع مختلف رادیوتراپی داریم: پرتودهی داخلی و خارجی
نوع پرتودرمانی که ممکن است استفاده گردد بستگی به عوامل بسیاری از جمله موارد زیر دارد:
نوع سرطان
سایز تومور
مکان تومور در بدن
توده سرطانی چقدر به بافت های سالم نرمال نزدیک است که نسبت به تابش حساس هستند.
سلامت کلی و تاریخچه پزشکی بیمار
سن بیمار و سایر شرایط پزشکی بیمار
پیوند مغز استخوان:
پیوند سلول های بنیادی یکی از مهم ترین روش های درمان برای سرطان خون می باشد. سلول‌های مغز استخوان (سلول‌های بنیادی) می توانند در بدن به عنوان سلول‌های تخصص یافته ی مختلفی رشد بکنند. استفاده از پیوند مغز استخوان در درمان سرطان خون و سرطان های دیگر به تایید رسیده است. پیوند مغز استخوان و یا پیوند سلول های بنیادی روشی است که در آن سلول های مغز استخوان یک فرد سالم جایگزین سلول های بنیادی فرد مبتلا به سرطان خون می شود تا بیمار بتواند مقادیر بالای دارو های شیمی درمانی و یا پرتو درمانی را دریافت کند.