در کل دنیا روزانه آمار افرادی که به سرطان مبتلا می شوند، در حال افزایش است. در کشور ما نیز این بیماری رشد زیادی داشته و برخلاف قدیم، اکنون به یک بیماری شناخته شده در میان جامعه تبدیل شده است. سرطان انواع مختلفی دارد که به دلایل متفاوت در میان مردم بروز می کند. آنچه که لازم است مردم بیشتر در مورد سرطان بدانند، انواع این بیماری، علائم و روش های تشخیص است. بسیاری از انواع سرطان، قبل از اینکه حاد شوند، علائمی دارند که اگر زودتر به متخصص مراجعه شود، امکان درمان وجود دارد. این مسئله بسیار مهم است که درمان، به موقع انجام گیرد. در همین راستا متخصصین ما در آزمایشگاه شبانه روزی آنی آزما این مقاله را با هدف افزایش آگاهی شما عزیزان نگارش کرده اند. پیشنهاد می کنیم تنها چند دقیقه زمان برای این موضوع صرف کنید.
آزمایش تشخیص سرطان نوعی آزمایش غربالگری به‌شکل جستجوی سرطان پیش از ظهور علائم بیماری در فرد است. غربالگری به تشخیص و شناسایی زودهنگام سرطان کمک می‌کند. غربالگری سرطان عبارت است از مجموعه‌ای از تست‌های پزشکی که اگر پاسخ تست غربالگری منفی بود، خیال فرد آزمایش دهنده آسوده می‌گردد، اما اگر پاسخ مثبت بود دال بر وجود سرطان نیست، بلکه فرد را ملزم به انجام آزمایش‌های تکمیلی و پیگیری می‌نماید. چنانچه در آزمایش‌ها تکمیلی نیز وجود سرطان تأیید شد به دلیل تشخیص زودهنگام از طریق آزمایش تشخیص سرطان جای هیچ‌گونه نگرانی برای فرد نیست چرا که اساساً هدف اصلی انجام غربالگری این است که سرطان را در مراحل اولیه یعنی زمانی که هیچ علائم و نشانه‌ای ندارد، شناسایی کند که به دنبال این تشخیص به هنگام پروسه درمان کوتاه‌تر و در دسترس ژتر و نتیجه‌بخش‌تر خواهد بود و به دنبال آن میزان بقا افزایش می‌یابد.
آزمایش تشخیص سرطان که به صورت روتین در آزمایشگاه آنلاین آنی آزما انجام می شود، تا میزانی اهمیت دارد که سازمان بهداشت جهانی آن را یکی از مهم‌ترین سلاح‌های مبارزه با سرطان معرفی کرده‌است.
نکته بسیار حائز اهمیت این است که هنگامی‌که دکتر پیشنهاد آزمایش تشخیص سرطان می‌دهد، به این معنا نیست فرد مبتلا به سرطان می‌باشد بلکه تست غربالگری زمانی انجام می‌شود که فرد هیچ علامت یا نشانه‌ای از سرطان ندارد و صرفاً هدفی جز پیشگیری نخواهد داشت.
اهداف آزمایش تشخیص سرطان
آزمایش تشخیص سرطان دو هدف اصلی و مهم را دنبال می‌کند که عبارت‌اند از:
۱) کاهش یا حذف مرگ و میر ناشی از سرطان در سرطان‌هایی که تا نود درصد قابل‌درمان هستند.
۲) کاهش تعداد افرادی که سرطان در آنها، توسعه‌یافته و به مرحله پیش‌رونده می‌رسد.
انواع آزمایش تشخیص سرطان
نمونه‌های جمع‌آوری شده برای تست خون، ادرار، مایعات و بافت‌ها در آزمایشگاه از نظر سرطان بررسی می‌شوند. نمونه‌ها ممکن است سلولهای سرطانی، پروتئین‌ها و سایر موادی را نشان دهند که در نتیجه سرطان ایجاد می‌شوند. تست‌های خون و ادرار به پزشک کمک می‌کنند که متوجه شود عملکرد اعضای بدن شما چگونه است و آیا تحت تاثیر سرطان قرار گرفته‌اند یا خیر.
نمونه‌هایی از آزمایش خون و ادرار که برای تشخیص سرطان استفاده می‌شوند، به شرح زیر است:
شمارش کامل سلولهای خونی یا CBC:
شمارش کامل سلولهای خونی یا آزمایش CBC تعداد انواع مختلف سلولهای خون موجود را در نمونه خون شما اندازه‌گیری می‌کند. اگر مقدار سلولهای موجود خیلی زیاد یا خیلی کم یا غیرعادی باشد، ممکن است سرطان خون در این آزمایش نمایان شود که نمونه‌برداری به تشخیص درست کمک می‌کند.
سیتولوژی ادرار (سلول‌شناسی ادرار): این آزمایش با استفاده از بررسی نمونه ادرار در زیر میکروسکوپ، سلولهای سرطانی را نشان می‌دهد که ممکن است مربوط به مثانه، کلیه یا رحم باشند.
آزمایش پروتئین خون:
آزمایشی است که انواع مختلف پروتئین‌های خون (الکتروفورز) را نشان می‌دهد و به تشخیص پروتئین‌های خاص سیستم ایمنی (ایمونوگلوبین‌ها) غیرطبیعی که گاهی اوقات در افراد مبتلا به مالتیپل میلوما افزایش می‌یابد. کمک می‌کند. سایر آزمایشات مثل نمونه‌برداری از مغز استخوان برای اطمینان از تشخیص به کار می‌روند.
آزمایش نشانگر تومور:
مارکرهای توموری ترکیبات شیمیایی هستند که توسط بعضی از سلولها از جمله سلولهای تومور ساخته می شوند. این ترکیبات در خون قابل تشخیص می باشند. اما باید توجه داشت مارکرهای توموری توسط برخی سلول های نرمال نیز در بدن تولید می شوند و ممکن است در برخی شرایط غیر سرطانی نیز تعداد آنها افزایش بیابد. تنها در برخی شرایط استفاده از این مارکرها می تواند ابزار قطعی برای تشخیص سرطان محسوب شود.
در حال حاضر بهترین راه مارکرهای تشخیصی برای سرطان مشخص نشده و از موضوعات در حال تحقیق می باشد. در برخی سرطان ها نیز استفاده از مارکرهای توموری برای تشخیص مورد بحث و تردید قرار دارد. آنتی ژن سرطانی 125 یا CA 125 مارکری است که برای تشخیص سرطان تخمدان مورد توجه قرار دارد. استفاده از اندازه گیری پروتئین CA 125 به تشخیص بهتر توده های کیست های تخمدان کمک می کند.
بنابراین تست CA 125 نوعی آزمایش خون برای تشخیص سرطان تخمدان محسوب می شود. تست CA 125 در تشخیص سرطان تخمدان به اندازه ای قوی نیست که بتوان آن را برای غربالگری سرطان تخمدان در نظر گرفت. همچنین باید توجه داشت شرایطی مانند قاعدگی و فیبروئیدهای رحمی نیز می تواند سبب افزایش این مارکر توموری گردد. هر چیزی موجب التهاب در فضای صفاق شود می تواند آن را بالا ببرد. آزمایشات دیگری مثل آلفافیتوپروتئین و BHCG و غیره هم ممکن است برای بررسی توده های تخمدان به کار روند.
نتیجه آزمایش های تشخیص سرطان باید به دقت بررسی شود زیرا چندین عامل می‌توانند روی نتایج آزمایش اثر بگذارند، مثل تغییراتی که در بدن اتفاق می‌افتد یا خوراکی‌هایی که صرف می‌شود. همچنین فراموش نکنید که گاهی اوقات شرایطی غیر از سرطان هم می‌توانند باعث غیرطبیعی بودن نتایج باشند یا اینکه در شرایطی با وجود طبیعی بودن آزمایش سرطان وجود داشته باشد. پزشک نتایج آزمایش را با مقادیر استاندارد یا با آزمایشات قبلی مقایسه می‌کند.
با اینکه آزمایش خون و آزمایش ادرار می‌تواند پزشک را برای تشخیص راهنمایی کند سایر آزمایشات نیز برای تشخیص لازم هستند. برای اکثر موراد سرطان، بیوپسی (نمونه‌برداری از سلولهای مشکوک) برای تشخیص قطعی لازم است.در بعضی موارد نشانگرهای تومور در مدت زمان مشخص کنترل و پیگیری می‌شوند. ممکن است پزشک آزمایشات دیگری را برای پیگیری در ماه‌های بعد برنامه‌ریزی کند. نشانگرهای تومور معمولا بعد از تشخیص سرطان مفید هستند.
انواع آزمایش های تشخیص سرطان متداول در دنیا
بسته به ناحیه ای از بدن و ارگانی که درگیر سرطان می شود، تست های مختلفی برای آزمایش تشخیص سرطان وجود دارد. از جمله:
الف) سرطان سینه
۱) ماموگرافی:
ماموگرافی نوعی استفاده از اشعه ایکس در تشخیص تومورهای سرطانی موجود در سینه می‌باشد. تصویری که توسط ماموگرافی تولید می‌شود، ماموگرام نامیده می‌شود که می‌تواند تومورها و ابنرمالی‌های موجود در بافت سینه را نشان دهد که یک تست غربالگری کارآمد به‌شمار می‌آید. ماموگرافی باید از سن ۴۰سالگی به‌صورت سالیانه آغاز شود و بعد از سن ۷۰سالگی هر سه سال یک‌بار انجام شود. غربالگری به شیوه ماموگرافی منجر به کاهش ۳۰درصد مرگ‌ومیر ناشی از سرطان سینه در زنان ۴۵–۷۰سال می‌شود. البته لازم است ذکر شود که ماموگرافی برای سنین پایین‌تر از ۴۰ سال به دلیل متراکم بودن بافت سینه از حساسیت کمتری برخوردار است و سونوگرافی جایگزین خوبی برای غربالگری در این سنین می‌باشد.
ب) سرطان دهانه رحم (سرطان سرویکس)
۱) تست پاپ اسمیر:
تست پاپ اسمیر یا سرطان دهانه رحم از شایع‌ترین سرطان‌ها در زنان خصوصاً در کشورهای جهان سوم می‌باشد. در کشورهای پیشرفته این سرطان به دلیل انجام تست‌های غربالگری از نظر میزان شیوع کاهش‌یافته‌است. تست پاپ اسمیر یک نمونه‌برداری از سلولهای دهانه رحم می‌باشد که به‌طور میانگین باید هر شش ماه تا یک سال در زنان متأهل انجام شود و تا سن ۶۰ سالگی این تست به‌صورت سالانه انجام گیرد و بعد از ۶۰ سالگی در صورت منفی بودن نتایج پیشین، دیگر نیازی به غربالگری نیست.
۲) آزمایش ویروس پاپیلومای انسانی(HPV):
آزمایش ویروس پاپیلومای انسانی(HPV): در جریان پاپ اسمیر انجام می‌شود و ممکن است این ویروس در نمونه‌برداری از دهانه رحم شناسایی شود که از رسک فاکتورهای سرطان دهانه رحم می‌باشد.
ج) سرطان کولورکتال
۱) کولونوسکوپی:
در طی این روش پزشک متخصص یک وسیله منعطف به نام کولونوسکوپ را که مجهز به دوربین و نور می‌باشد را وارد رکتوم می‌کند و تمام موارد غیرطبیعی ازجمله پولیپ‌ها و توده‌ها را مشاهده و شناسایی می‌کند. در مواقعی نیز هیچ‌گونه مورد غیرطبیعی یافت نشده و فرد مورد غربالگری سالم می‌باشد. غربالگری از طریق کولونوسکوپی در سنین ۵۰–۷۰سال انجام می‌شود و حداقل هر ده سال یک‌بار باید تکرار شود.
۲) وجود خون مخفی در مدفوع(FOBT):
در این تست آزمایشگاهی مدفوع را ازنظر وجود خون مخفی موردبررسی قرار می‌دهند؛ که به تشخیص انواع پولیپ‌ها و سرطان‌ها در مراحل اولیه می‌باشد. انجام این تست غربالگری از ۴۵سالگی هردو سال یک‌بار توصیه می‌شود.
د) سرطان پروستات
1) Digital Rectal Examination:DRE
در واقع تستی می‌باشد که حین آن اورولوژیست با دستکش، انگشت آغشته به روغن را وارد رکتوم می‌کند تا سطح پروستات را از لحاظ وجود انواع موارد غیرطبیعی و نامنظم بررسی نماید که در سنین بالای ۴۰ سال بهتر است که ب منظور غربالگری انجام شود.
۲) آزمایش PSA (Prostate Specific Antigen):
این تست غربالگری بسیار راحت و در دسترس می‌باشد و شامل اندازه‌گیری سطح ماده‌ای به نام PSAدر خون می‌باشد که چنانچه میزان آن از حد طبیعی بالاتر باشد مشکوک به سرطان پروستات بوده و فرد را ملزم به انجام آزمایش‌ها تکمیلی می‌کند.
آزمایش تشخیص سرطان در کشورهای توسعه‌یافته
اغلب سرطان‌ها در کشورهای توسعه‌یافته و پیشرفته به دلیل اجرای هماهنگ برنامه کنترل سرطان و هماهنگی نهادهای دولتی همچون سیستم بهداشت و درمان، نهادهای بیمه‌گذار، رسانه‌ها و دانشگاه‌های علوم پزشکی و همکاری و همراهی عموم جامعه برای ارتقای سطح سلامت، قابل‌درمان شده‌اند.
برنامه ملی کنترل سرطان در واقع یک برنامه همگانی برای کاهش بروز سرطان و مرگ‌ومیر ناشی از آن و همچنین افزایش بهبود کیفیت زندگی بیماران سرطانی در یک کشور یا یک منطقه خاص است و راهبردها و دستورالعمل‌های متنی جهت پیشگیری، کشف زودهنگام، درمان و مراقبت را در اختیار قرار می‌دهد. در واقع برنامه ملی کنترل سرطان چشم‌اندازی از همکاری‌های چندجانبه میان دولت و مردم بیان می‌دارد که در آن تمامی ارگان‌های دولتی ازجمله وزارت بهداشت و درمان از لحاظ تأمین امکانات بهداشتی-درمانی در سراسر کشور و پویش سراسری بهداشت، وزارت آموزش‌وپرورش از طریق آموزش زندگی سالم و به دور از عوامل خطرزایی همچون دخانیات، الکل و … و دانشگاه‌های علوم پزشکی از طریق آموزش پرسنل آگاه و متخصص در جهت همراهی و همکاری و رسانه‌ها از طریق تبلیغات فراگیر و گسترده تست‌های غربالگری و تشویق اذهان مردم به سمت این تست‌ها و سیستم‌های بیمه‌کننده از طریق تأمین مخارج لازم جهت اجرای این برنامه‌ها، مشارکت می‌کنند تا دستاورد این مشارکت در کنترل عملی سرطان بارور گردد. یعنی همان چیزی که در کشورهای توسعه‌یافته مشاهده می‌شود. سرطان‌هایی که امروزه در این کشورها قابل‌درمان هستند در کشورهای درحال‌توسعه در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شوند.
یکی از اصول اساسی و مهم برنامه ملی کنترل سرطان آزمایش تشخیص سرطان و ایجاد فرهنگ آن به‌عنوان یک وظیفهٔ مهم بهداشتی بر دوش افراد جامعه و آماده‌سازی نهادهای دولتی برای اجرای آن است.
در یک مطالعه مقایسه‌ای در یکی از ارگان‌های تحقیقاتی در اروپا پیرامون برآورد هزینه آزمایش تشخیص سرطان و هزینه درمان در سال ۲۰۰۵ به این نتیجه رسیدند که:
هزینه تخصیص داده‌شده به آزمایش تشخیص سرطان بسیار کمتر از هزینه‌ای است که باید صرف درمان گردد. در واقع حمایت از برنامه‌های آزمایش تشخیص سرطان که جزئی از برنامه تشخیص زودهنگام سرطان است بسیار حائز اهمیت می‌باشد. موفقیت در غربالگری منوط به داشتن تعداد کافی پرسنل برای انجام آزمایش‌های غربالگری و همچنین ایجاد حس وظیفه عمومی برای انجام این تست می‌باشد.
امروزه در بسیاری از کشورهای اروپایی همچون انگلیس مشاهده می‌شود که سالیانه برای تمامی زنان بالای ۴۵ سال دعوت‌نامه‌ای جهت انجام غربالگری سرطان سینه ارسال می‌شود که نمایانگر آمادگی دولت از لحاظ سرمایه و نیروی پشتیبان و آمادگی عموم جامعه برای انجام آزمایش تشخیص سرطان است.
ارزیابی آزمایش تشخیص سرطان و غربالگری آن در ایران
در ایران با توجه به آنکه چندین سال است که برنامه ملی کنترل سرطان به‌صورت جامع و کامل تدوین می‌شود اما قسمت ابتدایی این برنامه یعنی تسخیص زودهنگام به‌خوبی در کشور اجرا نمی‌شود. با توجه به افزایش میزان شیوع سرطان در دنیا، هر کشور هدفمندی که نگران سلامتی افراد جامعه خود باشد سیاست‌هایی را برای کنترل مناسب و به‌موقع شیوع سرطان به کار می‌بندد.
البته تا امروز کارهایی پراکنده اما تا حدودی مؤثر در رابطه با کنترل سرطان صورت گرفته‌است از جمله پویش ملی مبارزه با سرطان که در تاریخ ۸تا ۱۵ بهمن سال ۱۳۹۴ صورت گرفت که مسئولین برگزاری این پویش اهدافی از جمله افزایش آگاهی و جلب مشارکت نهادهای دولتی و مردم‌نهاد، اصلاح باورهای نادرست در خصوص درمان‌ناپذیر بودن سرطان و جلب مشارکت سیاست‌گذاران و سکان داران سلامت کشور در کنترل سرطان را دنبال نمودند.
اما آنچه که باید مورد توجه قرار گیرد، برنامه‌ریزی مناسب با نیازهای روز جامعه از رسانه‌های جمعی همچون رادیو و تلویزیون و نهادینه کردن فرهنگ غربالگری در جامعه می‌باشد. ضروریست از طریق تمامی منابع اطلاع‌رسانی و همچنین مهم‌ترین نهاد آموزشی کشور یعنی وزارت آموزش و پرورش به افراد آموزش داده شود تا علائم و نشانه‌های اولیه سرطان را تشخیص دهند. مردم باید به این اندیشه دست پیدا کنند که مادامی که سرطان زود تشخیص داده می‌شود، درمان مؤثرتر خواهد بود.
وزارت بهداشت با همکاری نهادهای بیمه‌گذار بایستی هزینه‌ای را برای ایجاد شرایط مناسب غربالگری از لحاظ پوشش بیمه‌ای، تجهیزات و مراکز مناسب و تخصصی غربالگری در سطح کشور و تأمین پرسنل کافی برای ارائه این خدمات را فراهم سازی نماید. آموزش تخصصی کارکنان بخش‌های بهداشتی-درمانی بسیار ضروریست. این بدان معناست که آنها باید به صورت تخصصی برای کشف زود هنگام سرطان از طریق غربالگری آموزش ببینند و مهارت‌های لازم را کسب نمایند.
هنگامی که افراد در مراحل آغازی سرطان، غربالگری شده و برای درمان به تیم‌های درمان‌کننده معرفی می‌شوند، نتایج اجتماعی و اقتصادی سودمندی را به دنبال خواهد داشت. اول آن که در دیدگاه اجتماعی، فرد به عنوان عضوی از یک خانواده در اسرع وقت و به موقع درمان را دریافت و پس از بهبودی به کانون خانواده بازمی‌گردد و آسیب‌های مخرب روحی کمتری از جمله استرس و نگرانی چه برای بهبودی و چه تأمین دارو و. به کیان خانواده وارد می‌شود.
درمان سرطان در مراحل اولیه هزینه بسیار کمتری را به اقتصاد یک کشور از لحاظ تأمین دارو و تجهیزات پیشرفته وارد می‌کند. هر فرد مبتلا به سرطان ممکن است یک نیروی کار و مولد سرمایه برای کشور باشد، چنانچه با سیستم غربالگری دولت بتواند با ارائه به موقع درمان به این افراد، آنها را به مرحله بهبودی و زندگی روزمره برساند، نه تنها از چرخه اقتصادی یک خانواده حمایت کرده بلکه یک نیروی کار در جامعه حفظ کرده‌است.
با بررسی مقایسه‌ای که سالیانه در کشورهای اروپایی از لحاظ برآورد هزینه صورت می‌گیرد، این نتیجه حاصل شده‌است که اجرای غربالگری مناسب در جامعه، سالانه مبلغی معادل نصف مقدار هزینه درمان در کشور را صرف خود خواهد کرد و میزان مرگ و میر را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.
برنامه غربالگری سرطان باید همانند واکسیناسیون بیماری‌های واگیر که به صورت فراگیر و جامع انجام می‌شود، صورت پذیرد. در واقع همان‌طور که برای پیشگیری از بیماری‌های واگیر طرح یکپارچه وجود دارد، برای بیماری‌های غیرواگیر از جمله سرطان نیز طرح یکپارچه و ملی پیشگیری و کنترل وجود داشته باشد.
غربالگری به آن معنا نیست که اگر پاسخ آن منفی بود یعنی دیگر نیازی به تکرار نیست، بلکه باید تداوم داشته و به صورت مکرر سالیانه صورت پذیرد. غربالگری می‌تواند یکی از مهم‌ترین معیارهای ارزیابی عملکرد سیستم سلامت یک جامعه باشد و نیازمند توجه و مساعدت همه‌جانبه نهادها و گروه‌های مؤثر است.
آزمایشگاه آنلاین آنی آزما در همین راستا و در جهت تشخیص و درمان زودهنگام بیماری های سرطان اقدام به انجام خون گیری در منزل یا محل کار و انجام کلیه تست های تشخیصی آزمایش سرطان نموده است.
