میزان آهن خون خود را کنترل کنید

در بدن انسان باید تعادلی بین تمام عناصر غذایی وجود داشته باشد تا کارکرد اندام ها، به سلامت یش برود. کمبود یک عنصر، عواقب و امراض مختلفی را به دنبال خواهد داشت. برای مثال آیا می دانید کمبود آهن خون چه مشکلاتی را ایجاد می کند؟ جالب است بدانید که فقر برخی از عناصر در بدن، با علائمی در ظاهر همراه است ولی برخی دیگر نه. به همین دلیل در کل برای سنجش سطح عناصر، باید آزمایش خون انجام گیرد. آزمایش آهن خون کمک می کند تا متخصص متوجه شود میزان این عنصر در چه اندازه بوده و آیا فقر و یا بیش بود آهن در بدن ددیه می شود یا خیر. توجه کنید که تمامی عناصر باید در حد اعتدال باشند و حتی زیاد بودنشان نیز بیمایر زا است. در این مقاله شما می توانید اطلاعات کاملی در مورد آزمایش آهن خون و مواردی که در مورد آن باید رعایت شود، به دست بیاورید.

آزمایش آهن خون (Fe) میزان آهن موجود در سرم یا خون افراد را مورد ارزیابی قرار می دهد. سرم به مایعی گفته می شود که اگر گلبول های قرمز و فاکتورهای انعقادی را از خون شما حذف کنیم، به باقی مانده خون شما سرم گفته می شود. این آزمایش آهن خون (Fe) می تواند مقادیر بالا یا پایین آهن را در سرم شما مشخص کند. پایین بودن آهن ارتباط نزدیکی با کم خونی یا آنمی دارد.

آهن چیست و چه نقشی در بدن دارد

آهن عنصری شیمیایی است که جهت تولید گلبول‌های قرمز ضروری باشد. این ماده بخش مهمی ‌از هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز را تشکیل می‌دهد (هموگلوبین پروتئینی است که اکسیژن را در سرتاسر بدن ما منتقل می‌کند). آهن همچنین برای تولید بعضی از پروتئین‌ها و آنزیم‌ها در بدن ضروری است. تقریباً 70 درصد آهنی که جذب می‌شود برای ساختن هموگلوبین مصرف می‌شود بقیۀ آن نیز تحت نام‌های Ferritin و Hemosiderin در بافت‌ها ذخیره می‌شود.

اگر میزان مناسبی از این ماده از طریق رژیم غذایی دریافت نگردد، بدن از ذخایر آهن که در بافت‌ها موجود است استفاده می‌نماید در صورتی‌که این روند ادامه پیدا کند سطح آهن خون پایین می‌آید و فرد به کم‌خونی فقر آهن مبتلا می‌شود.

در حالت بر عکس اگر میزان آهن در خون زیاد باشد این میزان به صورت متناوب در بافت‌ها ذخیره می‌گردد و به مرحله ای می‌رسد که بافت‌ها صدمه می‌بینند مانند صدماتی که به بافت کبد و پانکراس می‌رسد. معمولاً پزشک برای اینکه تشخیص دهد کم‌خونی ناشی از نقص آهن است یا بیماری‌های مزمن این آزمایش را با آزمایش‌هایی دیگر مانند Ferritin و TIBC (آهن پیوند شده) درخواست می‌نماید.

بعضی از علائم کم‌خونی فقر آهن عبارتند از: خستگی و بی‌حالی مزمن گیجی، ضعف و سردرد و از علائم افزایش آهن در بدن می‌توان به درد مفاصل، ضعف و خستگی، درد ناحیه شکمی، تحلیل رفتن میل جنسی و مشکلات قلبی اشاره کرد. خونریزی شدید، مشکلات گوارشی و رژیم غذایی نامناسب نیز شرایطی هستند که می‌توانند باعث کم‌خونی فقر آهن باشند.

اساساً آهن به جهت شرکت در ساختمان گلبول های قرمز، از عناصر اصلی مورد نیاز بدن است. گلبول های قرمز، اکسیژن را در بدن حمل می کنند. پروتئین اصلی گلبول قرمز که اکسیژن به آن متصل می شود، هموگلوبین نامیده می شود. در واقع هموگلوبین ماده شیمیایی غنی از آهن است. معمولاً در افراد سالم حدود 65 درصد آهن بدن به صورت متصل با هموگلوبین می باشد.

آهن همچنین برای بسیاری از سلول های دیگر مورد نیاز است؛ به خصوص سلول های ماهیچه ای که نوع دیگر پروتئین متصل به اکسیژن به نام میوگلوبین را دارا هستند. حدود 4 درصد آهن بدن به صورت متصل با میوگلوبین می باشد.

فرم ذخیره ی آهن، فریتین نام دارد که حدود 30 درصد کل آهن را تشکیل می دهد و آهن را در کبد، مغز استخوان و نخاع ذخیره می کند.

درصد بسیار کمی از آهن بدن نیز به نام ترانسفرین وجود دارد که وظیفه ی انتقال آهن را در خون و ساختمان آنزیم های سلولی به عهده دارد.

آهن آزاد بسیار فعال است و واکنش هایی که به وسیله ی رادیکال آزاد انجام می گیرد را سرعت می بخشد و بنابراین به صورت آزاد در مایعات بدن وجود ندارد.

کمبود آهن موجب کم خونی و ناتوانی در انتقال اکسیژن در بدن شده و نشانه هایی که ناشی از کمبود اکسیژن است(نظیر خستگی مزمن و پوست رنگ پریده) ظاهر می شود.

برای تعیین میزان آهن سرم و نهایتاً تشخیص کم خونی و نوع آن آزمایشات متعددی انجام می گیرد که به طور خلاصه در ذیل به آن اشاره شده است:

تست آهن سرم:

در این تست، آهن در گردش بدن که به صورت ترانسفرین موجود است، اندازه گیری می شود و در واقع منعکس کننده ی کل آهن بدن است. این تست میزان سطح آهن را در همان مقطع زمانی خاص نشان می دهد و برای تعیین کمبود آهن مزمن یا سایر مشکلات مرتبط خیلی مفید نیست، چون متأثر از زمان، رژیم غذایی، بیماری هایی نظیر هپاتیت و سیکل ماهانه می شود. اما به هر حال هنگامی که این تست به همراه سایر آزمایشات به طور موازی انجام شود، اطلاعات مفیدی به دست می دهد. آزمایش آهن خون (Fe)

مقادیر نرمال آزمایش آهن خون (Fe) در سرم

موارد کاربرد آزمایش آهن خون (Fe) در سرم

• تشخیص افتراقی کم خونی به خصوص همراه با هیپوکرومی و یا MCV پایین
• ارزیابی تالاسمی و کم خونی سیدروپلاستیک
• در ارزیابی هموکروماتور و مسمومیت و over load آهن در بیماران دیالیزی کاربرد دارد (البته رنگ­ آمیزی آهن مغز استخوان قطعی­ ترین روش جهت ارزیابی وضعیت آهن است).

علاوه بر سنجش میزان آهن در بدن، برای تشخیص کم خونی و همچنین علت آن از تست های دیگری نیز استفاده می شود. از جمله:

آزمایش تست فریتین:

فریتین نشان دهنده ی ذخایر آهن بدن است. فریتین پروتئین کلیدی است که آهن را در مناطق خاص نظیر کبد و مغز استخوان(محل گلبول سازی) ذخیره می کند. اگر آهن رژیم غذای کم شود یا مشکلات سوء جذب حاصل شود یا این که فردی سیکل ماهانه ی سنگین داشته باشد اولین محل تخلیه ی آهن، در فریتین رخ می دهد؛ به این معنی که افت سطح آهن فریتین قبل از تخلیه آهن سرم مشاهده می شود و متاسفانه این کاهش هیچ نشانه ی واضح و آشکاری به همراه ندارد. برای دریافت مکمل آهن بهتر است میزان ذخیره فریتین در آزمایشات تعیین شود، زیرا بعضی اوقات با دریافت مکمل احساس بدی به فرد دست می دهد و این نشان دهنده ی زیاد بودن میزان مکمل است.

دریافت یا جذب زیاد آهن نیز که به هموکروماتوز معروف است، با اندازه گیری ذخیره ی فریتین مشخص می شود، چون در اثر دریافت آهن اضافی نیز اولین محل تجمع آن به صورت فریتین است.

نشانه های کم خونی فقر آهن به ندرت قبل از کاهش هموگلوبین به زیر 10 ظاهر می شوند، اما همزمان با تخلیه ذخایر آهن(فریتین) علاوه بر نشانه های معمول(خستگی مزمن، بی حالی، ضعف، سردرد، سرگیجه)، سایر نشانه های نظیر کوتاهی تنفس، وزوز گوش ها، تحریک پذیری و به دنبال شدت آن، درد قفسه سینه، درد پا، شوک و حتی اختلال در کار قلب رخ می دهد. در بچه ها اختلال یادگیری ممکن است مشاهده شود.

آزمایش تست TIBC:

این تست میزان ترانسفرین موجود در خون را اندازه گیری می کند. ترانسفرین یک پروتئین موجود در خون است که آهن را از محلی که از غذا جذب می شود(یعنی روده) دریافت کرده و در خون حمل نموده و به جایی که سلول ها آن را مصرف می کند، منتقل می کند.

هنگامی که ذخایر آهن پایین است، بدن ترانسفرین بیشتری می سازد. چون سعی دارد آهن بیشتری را تا حد امکان از روده جذب نماید. به طور متوسط یک سوم ترانسفرین بدن، برای حمل و نقل آهن به کار می رود. این بدان معنی است که سرم خون افراد سالم دارای یک ظرفیت اضافی برای باند شدن با آهن می باشد که UIBC (ظرفیت باند شده آهن غیراشباع) نامیده می شود. در واقع میزان TIBC مساوی است با: آهن سرم + UIBC

هر کدام از این سه مورد به تنهایی ارزش تشخیصی کمتری دارند، اما اگر در آزمایشات به طور موازی انجام گیرند، اطلاعات تشخیصی مفیدی را در خصوص کم خونی به دست می دهند.

هموگلوبین:

در واقع هموگلوبین، پروتئین حامل اکسیژن در خون است. در تست هموگلوبین سرم، سطح هموگلوبین کل خون اندازه گیری می شود که نشانه ی خوبی از توانایی خون برای تحویل اکسیژن به بافت ها و ارگان ها و انتقال مواد دفعی(CO2) به شش ها است.

هنگامی که مشکوک به آنمی هستیم این تست انجام می شود. اگر هموگلوبین شما پایین باشد، ممکن است دچار کم خونی باشید، شرایطی که بدن شما اکسیژن کافی نمی گیرد و خستگی و ضعف بر شما غالب می شود. هموگلوبین وقتی به کمتر از نرمال می رسد که یا تخریب گلبول قرمز زیاد شود یا خونریزی رخ داده باشد یا این که تولید گلبول قرمز به کمتر از نرمال برسد. اگر یک فرد سالم باشد، نشان های کم خونی معمولاً وقتی هموگلوبین به زیر mg/d1 10 برسد ظاهر می شوند.

هماتوکریت:

درصد گلبول های قرمز را در کل حجم خون اندازه گیری می کند. در واقع هماتوکریت سهم خونی است که از گلبول قرمز ساخته شده است و میزان آن به صورت درصد بیان می شود.

به عنوان مثال هماتوکریت 40 درصد به این معنی است که در 100 میلی لیتر خون، 40 میلی لیتر گلبول قرمز وجود دارد.

هنگامی که حجم پلاسما کاهش یابد(در کم آبی) یا تعداد گلبول قرمز افزایش پیدا کند، هماتوکریت افزایش می یابد.

اما وقتی هماتوکریت به زیر نرمال برسد نشانه کم خونی است. هماتوکریت نشان دهنده هم تعداد گلبول قرمز و هم حجم آن است. یعنی اگر حجم گلبول قرمز کم شود، هماتوکریت نیز کاهش می یابد.

متوسط حجم پلاکت(MPV):

در واقع سایز پلاکت ها را نشان می دهد. پلاکت های جدید همیشه بزرگ تر هستند و افزایش حجم پلاکت هنگامی رخ می دهد که تعداد پلاکت های تولید شده رو به افزایش باشد. MPV اطلاعاتی راجع به تولید پلاکت در مغز استخوان به پزشک می دهد.

این آزمایش جزئی از آزمایش CBC است. در واقع CBC تعیین می کند که آیا گلبول های قرمز کافی هستند و یا شکل نرمال دارند یا خیر؟ از نظر ظاهر شناسی، کمبود آهن، ویتامین B12 و فولات تغییر شکل متفاوتی را در شکل گلبول قرمز حاصل می کنند. اگر تعداد گلبول های قرمز ناکافی باشد گفته می شود فرد آنمیک است، اما برای تعیین نوع کم خونی حتماً شکل گلبول قرمز باید مورد بررسی قرار گیرد. سایر آزمایشات مربوط به CBC که در تعیین حجم گلبول قرمز به کار می روند، عبارت هستند از:

MCV (متوسط حجم گلبولی):

در این بررسی سایز متوسط گلبول قرمز تعیین می شود. وقتی گلبول قرمز بزرگ تر از نرمال است MCV بیشتر است و به آن کم خونی ماکروسیتیک گفته می شود که به عنوان مثال در کم خونی ناشی از کمبود B12 مشاهده می شود، اما هنگامی که گلبول های قرمز کوچک تر از نرمال باشند(میکروسیتیک)، کم خونی فقر آهن یا تالاسمی ممکن است وجود داشته باشد.

MCH (متوسط هموگلوبین گلبولی):

MCH، محاسبه مقدار متوسط هموگلوبین درون گلبول قرمز است. در کم خونی ماکروسیتیک گلبول ها بزرگ تر بوده و MCH افزایش می یابد، در حالی که در کم خونی آهن MCH کاهش می یابد.

MCHC:

محاسبه غلظت متوسط هموگلوبین داخل گلبول قرمز است. وقتی هموگلوبین به صورت غیرطبیعی در گلبول قرمز رقیق شود، گلبول قرمز کم رنگ تر(هیپوکرومیک) از حد نرمال است که در کم خونی فقر آهن و تالاسمی مشاهده می شود. افزایش MCHC هنگامی رخ می دهد که هموگلوبین به صورت غیر طبیعی داخل گلبول قرمز تغلیظ شود، مثلاً در سوختگی ها.

مقادیر نرمال در جدول زیر آمده است: