آزمایشی که برای تشخیص سل به کار می رود

متاسفانه یکی از بیماری های تنفسی که در گذشته شیوع بیشتری داشته و انسان را تا مرگ پیش می برد، سل است. این بیماری توسط یک عامل باکتریایی ایجاد خواهد شد. در صورتی که باکتری در هوا معلق باشد از طریق تنفس وارد مجاری تنفسی شده و منجر به عفونت پیشرونده خواهد شد. خوشبختانه با پیشرفت علم، بشر توانست راهی برای درمان این عارضه پیدا کند و در نتیجه آمار مرگ و میر ناشی از سل به شدت کاهش پیدا کرد. اما این عامل بیماری زا هنوز هم در جهان جان افراد زیادی را می گیرد. در صورتی که علائم ابتلا به سل را داشته باشید متخصص از شما می خواهد آزمایش سل را انجام دهید تا از تشخیص خود اطمینان پیدا کند. هر چه درمان زودتر شروع شود، بهبودی با قطعیت بیشتری حاصل می شود.

تشخیص سل صرفاً بر اساس علائم و نشانه‌ ها دشوار است. سل بیماری است که توسط میکروب میکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد شده و از طریق هوا از فردی به فرد دیگر منتقل می شود. در این بیماری اغلب ریه ها را درگیر می کند ولی سایر قسمت های بدن نظیر مغز، کلیه ها و مهره ها نیز درگیر می شوند. در فرد مبتلا به سل در هنگام سرفه و عطسه قطرات تنفسی حاوی باسیل پخش می شوند که با استنشاق این ذرات، افراد سالم را نیز مبتلا می کند.

توجه این نکته حایز اهمیت است که همه افراد آلوده شده به باکتری سل بیمار نمی شوند. دو مرحله سل نهفته و سل فعال در بیماری سل دیده می شود. در سل نهفته بیمار احساس ناخوشی ندارد و هیچ علامتی نیز ندارد، این افراد آلوده به باسیل هستند ولی سل فعال ندارند. در بعضی افراد باسیل سل بر سیستم ایمنی افراد غلبه می کند و باسیل شروع به تکثیر می کند و سل نهفته به سل فعال تبدیل می شود.

علائم بالینی جهت تشخیص سل:

شایع ترین علامت ابتلا به بیمار سل ریوی را سرفه پایدار به مدت دو هفته یا بیشتر می باشد که این سرفه معمولا همراه خلط و گاهی خلط خونی همراه است و علائمی از جمله تنگی نفس و درد قفسه سینه نیز در مبتلایان وجود دارد.

همچنین علائم عمومی و مشترک در بیماری سل ؛ تب، کاهش اشتها، کاهش وزن، بی حالی، تعریق شبانه، خستگی زودرس و ضعف عمومی می باشد.

به طور کلی سل دارای علائم زیر می باشد:

• سرفه ی مداومی که دست کم ۳ هفته طول کشیده باشد

• سرفه ی خلط دار که ممکن است در آن خون وجود داشته باشد

• کاهش اشتها و وزن

• حس خستگی و کسالت

• ورم کردن گردن

• تب

• تعریق شبانه

• درد قفسه سینه

آزمایش های تشخیص سل:

آزمایش ها و تست های مختلفی با توجه به شرایط بیمار جهت تشخیص سل وجود دارد. مایکوباکتریوم توبرکلوزیس یک عامل بیماری زا مهم انسانی است که شیوع آن در سراسر جهان، خطر جدی برای زندگی بشر محسوب می شود وهر ساله مرگ و میر زیادی را به دنبال دارد. در حال حاضر روش های مختلفی نظیر آزمایش پوستی، تهیه اسمیر و کشت خلط، آزمایشات بیوشیمیایی و روش های مولکولی برای تشخیص این باکتری وجود دارد. اما سرعت و دقت در تشخیص این بیماری بسیار حائز اهمیت است.

روش پوستی و روش رنگ آمیزی مستقیم خلط آزمایشات دقیقی برای تشخیص نهایی و شروع درمان نمی باشد و از حساسیت پایینی برخوردار هستند. همچنین کشت خلط زمان بر می باشد. از این رو روشی آسان، دقیق و بسیار حساس به عنوان آزمایش تایید کننده تشخیص بالینی ضروری به نظر می رسید.

در ادامه به انواع آزمایش هایی جهت تشخیص سل می پردازیم:

آزمایشPDD یا آزمون پوستی جهت تشخیص سل:

از جمله کاربرد های این آزمایش، تشخیص سل می باشد ولی با این تست نمی توان بیماری فعال را از آلودگی غیر فعال افتراق داد. روش های جستجوی حساسیت توبرکولینی به شرح زیر می باشد:

1-روش کیفی: روش ساده ای است اما دقت زیادی ندارد

الف:روش پوستی فون پیرکه: در سطح خارجی بازو یک قطره توبرکولین ریخته و با واکسینوتیل خراشی 8 تا 10 میلی متری ایجاد می کنند و 5 سانتی متر بالاتر خراشی به عنوان شاهد ایجاد می کنند.3 تا 5 روز بعد،نتیجه آزمایش خوانده می شود.قرمزی بیش از 4 میلی متر مثبت تلقی می شود ولی در محل شاهد واکنشی مشاهده نمی گردد.

ب:روش مورو: روش ساده ای می باشد.به این ترتیب که قطعه ای مشمع طبی که وسط آن مقداری محلول توبرکولین مالیده شده است را حوالی سینه یا سطح قدامی بازو می چسبانندفپس از 24 ساعت مشمع را کنده ونتیجه را 3 روز بعد می خوانند.با پیدایش حداقل 3 ندول قرمز واکنش مثبت تلقی می گردد.

پ:روش چند سوزنه: از عیوب این روش کثرت موارد منفی کاذب به علت یکسان نبودن لایه توبرکولینی که از سوزن ها انتقال می یابد، است.

روش تست آزمون پوستی جهت تشخیص سل:

با استفاده از قطره چکان یک قطره از PPD را روی پوست تمیز و خشک در حد فاصل 3/1 فوقانی و 3/1 میانی قسمت قدامی ساعد می ریزیم.

*محلول سوزن را تنظیم می کنیم (1 میلی متر برای بزرگسالان و 1 میلی متر برای کودکان خردسال)

*صفحه و سوزن طپانچه را در ظرف محتوی الکل می گذاریم، سپس آن را روی چراغ الکلی حرارت می دهیم.

*مدت 10 ثانیه یا بیشتر آن را خشک می کنیم.

*صفحه را محکم روی روی قطره توبرکولین قرار می دهیم.

*ماشه طپانچه را می کشیم تا سوزن ها آزاد شده و پوست را سوراخ کنند.(دقت شود که دست بیمار نسوزد)

اسمیر مستقیم خلط جهت تشخیص سل:

اسمیر مستقیم خلط روش روتین تشخیص سل می باشد. خلط زمانی ایجاد می شود که ریه های فرد، بیمار یا آسیب دیده باشد. خلط بزاق نیست اما موکوس ضخیم شده(گاهی اوقات به نام چرک نیز شناخته می شود) است که از ریه ها با سرفه خارج می شود. بدن برای حفظ رطوبت بافت های نازک و ظریف دستگاه تنفسی موکوس تولید می کند، ذرات کوچک خارجی که ممکن است خطرناک باشند، در موکوس تولید شده به دام می افتند و از ریه به بیرون دفع می شوند.

گاهی اوقات، مانند زمانی که یک عفونت در ریه وجود دارد، موکوس بیش از حد تولید می شود و بدن با سرفه تلاش می کند این خلط فراوان را دفع کند. هنگام مراجعه به پزشک، ممکن است آزمایش کشت خلط لازم شود. آزمون کشت خلط با رنگ آمیزی گرم، برای شناسایی باکتری عامل عفونت، انجام می شود.

روش انجام اسمیر مستقیم خلط جهت تشخیص سل:

نمونه را صبح پس از برخاستن از خواب و پيش از نوشيدن و خوردن مواد غذايي تهيه كنيد

دهان را سه مرتبه با آب شستشو دهيد.

سعي كنيد چند نفس عميق بكشيد.

پس از چند سرفه ، خلط ته حلق را درظرف استريلي كه از آزمايشگاه تحويل گرفته ايد، جمع آوري نماييد.

به ياد داشته باشيد كه خلط بايد توسط سرفه از ريه كنده شود و بزاق دهان مورد نظر نمی باشد.

پس از نمونه گيري درب ظرف را محكم بسـته و نمونه را داخل دو كيسـه پلاستيكي كه در اختيار شما قرارداده می شود ، حداكثر تا يك ساعت به آزمايشگاه انتقال دهيد.

توجه داشته باشید که در صورت عدم رعايت موارد یاد شده و مشكوك بودن نتيجه، تكرار نمونه و آزمايش ضروری خواهد شد.

آزمایش آدنوزین د آمیناز جهت تشخیص سل:

فعالیت آنزیمی در بیماران توبرکلوز نسبت به سایر بیماری‌ های تنفسی کودکان بسیار بالاتر است. بنابراین این آنزیم در تشخیص سل نیز کاربرد دارد. افزایش آنزیم در جریان عود مجددی سارکوئیدوز مزمن مشاهده می‌ شود. در بیماری ‌های مجاری صفراوی پایین و بیماری‌ های مزمن کبدی همیشه بالاست. اگر ADA به صورت واضح در مایع پلور فردی با علائم توبرکلوزیس افزایش داشته باشد احتمال دارد فرد مبتلا به عفونت مایکو باکتریوم توبرکلوزیس در پلور باشد. این موضوع به‌ویژه وقتی مصداق دارد که شیوع توبرکلوزیس در محل سکونت فرد، بالا باشد.

وقتی میزان شیوع TB در یک منطقه پایین است، ابتلای فرد به TB یا افزایش سطح ADA ممکن است به دلایل دیگری باشد مانند کانسر (بویژه لنفوما)، سارکوئیدوزیس، یا لوپوس.

روش انجام آزمایش آنزیم آدنوزین د آمیناز جهت تشخیص سل:

این آزمایش با نمونه گیری خون انجام می شود‌. پس از نمونه گیری با روش های سرولوژی این آنزیم اندازه گیری و گزارش می شود.

مقادیر طبیعی آنزیم آدنوزین د آمیناز:

سرم: ۱۵- ۰ واحد در لیتر(U.L)

مایعات بدن: ۳۰- ۰ واحد در لیتر(U.L)

مایع CSFا: ۹ – ۰ واحد در لیتر(U.L)

آزمایش PCR جهت تشخیص سل MTB (Mycobacterium tuberculosis)

امروزه روش های مولکولی PCR کیفی و کمی (Real time PCR ) به عنوان روشی با اختصاصیت و حساسیت بالا برای تشخیص سل ابداع شده است که می تواند کمک شایانی به تشخیص به موقع و انجام اقدامات درمانی مناسب نموده است. پیشرفت هایی که درباره شناسایی ساختار ژنتیکی مایکوباکتریوم توبرکلوزیس صورت گرفته است به گسترش پروبهای ژنی و روشهای تکثیر ژنی برای شناسایی و جدا کردن باسیل توبرکلوز از کشت یا نمونه های مختلف بالینی کمک کرده است و همچنین جدا سازی مولکولی سوش های مقاوم به دارو را میسر نموده است.

در این آزمایش نمونه های مایعات بدن نظیر مایع مغزی نخاعی (CSF)، مایع مفصلی، مایع (BAL (Bronchoalveolar lavage fluid و مایع صفاقی، نمونه خلط، ترشحات برونش ها ، مدفوع، بافت، استخوان، مغز استخوان و ادرار مورد آزمایش قرار می گیرند.

توجه داشته باشید که:

استفاده از تکنیک های مولکولی و آماده شدن نتایج آن در زمان کوتاه کمک زیادی به تشخيص زود هنگام و به موقع بيماری، انجام اقدامات درمانی مناسب و كاهش انتقال بيماری نموده است.

با استفاده از روش های مولکولی موتاسیون های مقاومت دارویی برای داروهایی مانند ریفامپین می تواند در عرض چند ساعت مشخص شود.

روش های مولکولی امکان انتخاب درمان کاملا اختصاصی را مهیا نموده است.

بعد از نمونه گیری، نمونه تا زمان انجام مراحل استخراج DNA باید در یخچال نگهداری شود ولی برای نگهداری نمونه به مدت طولانی تر باید آن را در دمای ۲۰ºC- نگهداری نمود.

نمونه باید در شرایط سرد حمل و در کوتاه ترین زمان ممکن به آزمایشگاه ارسال شود.

آزمایش ادرار جهت تشخیص سل:

برای تشخیص سل ممکن است درخواست نمونه ادرار شود. برای انجام این آزمایش بتدا باید محل خروج ادرار را با آب و صابون به خوبی شستشو دهید . نمونه وسط ، اولین ادرار صبحگاهی جهت آزمایش مناسب می باشد. معمولاً حداقل 3 نمونه ادرار صبحگاهی در سه روز متفاوت در ظروف استریل جداگانه توصیه شده توسط آزمایشگاه ، جهت بررسی وجود میکروب سل نیاز می باشد . به دلیل این که آنتی بیوتیک ها باعث مهار رشد میکروب سل در ادرار می شوند ، مناسب است که بیمار قبل از دادن نمونه آنتی بیوتیک مصرف نکرده باشد.

نمونه هایی که کمتر از 40 میلی لیتر بوده و یا بیش از 24 ساعت نگهداری شده باشند برای کشت مناسب نخواهند بود.

رادیوگرافی ریه ها جهت تشخیص سل:

جهت تشخیص سل گاهی اوقات لازم است از ریه های فرد عکس برداری شود. همان طور که قبلا هم اشاره شد سل بیماری می باشد که ریه ها را درگیر می کند‌. در این بیماری ریه ها دچار عفونت و پنومونی می شود. عفونت در ریه ها در رادیوگرافی در اغلب موارد مشخص می شود و به صورت نکات سفید رنگی مشخص می شود. بنابراین با انجام رادیوگرافی از ریه ها می توان به وجود عفونت در ریه ها پی برد.

آیا بیماری سل درمان دارد؟

بهد از تشخیص سل اقدام بعدی درمان می باشد. در بسیاری از موارد ابتلا به سل، می‌توان این بیماری را با داروی مناسب و روش صحیح استفاده از آن درمان کرد. تشخیص دقیق نوع آنتی بیوتیک و طول درمان با آن به سن بیمار، سلامت عمومی، مقاومت احتمالی فرد نسبت به دارو، نوع سل (فعال یا پنهان) و محل عفونت (ریه‌ ها، مغز، کلیه) بستگی دارد.

افراد مبتلا به سل پنهان ممکن است فقط به یک نوع آنتی ‌بیوتیک سل نیاز داشته باشند؛ درحالی‌که افراد مبتلا به نوع فعال آن (به‌ ویژه نوع مقاوم سل) معمولا به چند نوع دارو نیاز خواهند داشت.

بیماران مبتلا به سل معمولا مدتی طولانی باید از آنتی‌بیوتیک‌ ها استفاده کنند. طول درمان استاندارد برای یک دوره مصرف آنتی‌ بیوتیک حدود ۶ ماه است.

اگر شما نیز مایل به انجام آزمایش های تشخیص سل می باشید و به دنبال انجام آزمایش در منزل و همچنین تست کرونا و یا کار خود هستید، انجام آزمایش های آنلاین در شرایط اکنون بهترین گزینه و انتخاب برای نمونه گیری می باشد. تمامی مراحل آزمایش در آزمایشگاه آنی آزما از پذیرش تا نمونه گیری و جواب دهی به صورت آنلاین و بدون نیاز به مراجعه حضوری انجام می پذیرد لذا بهترین انتخاب برای انجام آزمایش های شما بدون حضور در آزمایشگاه و با صرفه جویی در وقت و هزینه ها می باشد.