آزمایش دابل مارکر (Double marker or NT test)

آزمایش دابل مارکر یکی از رایج ترین تست های غربالگري ناهنجاری های ژنتیکی جنینی پیش از تولد است كه در بسياري از كشور هاي دنیا به صورت ملي بر روي تمامي مادران باردار انجام مي پذيرد. برای همه مادران سلامت نوزاد آینده‌شان اهمیت زیادی دارد. با وجود آن که اکثر نوزادان سالم به دنیا می‌آیند، اما حدود 2-3 درصد نوزادان در هنگام تولد، دجار نقائص مادرزادی هستند. اين تست داراي نرخ تشخيص حدود 80 – 75% می باشد. در این تست 2 مارکر Beta HCG freeو PAPP-A در هفته 13- 10 حاملگی (ایده آل 11 هفتگی) بر روی خون مادران باردار مورد اندازه گیری قرار میگیرد و نتایج بر اساس الگوهای استاندارد و با توجه به سن مادر و شرایط او مورد بررسی می شود.

آزمایش دابل مارکر در سه‌ ماهه اول خانم باردار از ابتدای هفته 11 (11W+0D) تا انتهای هفته 13 (13W+6D) درخواست و انجام می شود. دوران بارداری ، دوره ای بسیار حساس و مهم می باشد که باید مادر و جنین همواره تحت نظر پزشک باشند و هر گونه کوتاهی در انجام تست ها و انواع غربالگری که پزشک با توجه به سن مادر و شرایط او مناسب می داند، ممکن است با عوارض جبران ناپذیری همراه باشد. در تست غربالگرى سه ماهه اول باردارى (First Trimester Screening = FTS) دو نوع اندازه ‏گيرى به همراه سن مادر مورد استفاده قرار مى‏گيرد تا ريسك سندرم داون، تريزومى 18 و تريزومى 13 محاسبه شود

در آزمایش دابل مارکر به علت بررسی دو هورمون به نام های Free Beta و PAPPA به این نام خوانده می شود. این تسهتای تشخیصی فقط احتمال وجود یک بیماری یا بیماریها را مطرح می کنند و دلیل حتمی بر داشتن بیماری نیستند. تفسیر این تستها بعهده پزشک است و نباید استرس بیمورد به خانم حامله وارد کرد. در اوایل دهه ۱۹۸۰ دانشمندان پی بردند کاه با اندازه گیری میزان هورمونی بنام پروتئین جنینی آلفا (Alpha Feto Protein, AFP) در خون مادر، می توانند وجود یک عده بیماری ها را در جنین حدس بزنند. بعدها برای افزایش دقت، اندازه گیری هورمون گونادوتروپین جفتی انسانی (Human Chorionic Gonadotropin, HCG) به AFP اضافه شد.

PAPPA در آزمایش دابل مارکر

PAPPA یکی از موردی است که در آزمایش دابل مارکر بررسی می شود. PAPPA یک گلیکوپروتئین با منشاء جفت می باشد که طی حاملگی افزایش می یابد. در بعضی از اختلالات کروموزومی این ماده کاهش می یابد و این کاهش در هفته های 10 تا 14 بارداری بیشتر می باشد. این مارکر یک آنزیم متالوپپتیدازی است که از سلول‌های تروفوبلاستیک جفت به ویژه تروفوبلاست‌های خارج پرزی ترشح می‌شود.

سطح آن در هفته‌های 11 تا 13 با شیبی نسبتاً تند افزایش می‌یابد. زنان بارداری که سطح PAPP-A آنان در هفته‌های 11 تا 14 بارداری کمتر از میزان مورد انتظار باشد، احتمال ابتلاء جنین آنها به سندرم داون بالاتر است. این آنزیم با شکستن پروتئین‌های باند شونده به IGF-BP[23] و آزادکردن آن سبب تحریک نقش تهاجمی تروفوبلاست‌ها شده و در نتیجه در لانه ‌گزینی جنین نقش مهمی دارد. مولکول IGF در تنظیم انتقال گلوکز و اسیدهای آمینه از جفت نقش دارد. از دیگر نقش ‌های بیولوژیک IGF آن است که کارکردی مشابه هورمون رشد داشته و در نتیجه در رشد و نمو جنین نیز نقش دارد.

بررسی free Beta در آزمایش دابل مارکر

ماده ای دیگر که در آزمایش دابل مارکر بررسی می شود هورمون free Beta می باشد. هورمون free Beta زیر واحد بتای آزاد هورمون hCG است که عمدتاً از سلول‌های تروفوبلاست جفت ترشح می‌شود. در هفته 9 تا 11 سطح آن به حداکثر خود می رسد و بعد از آن رو به کاهش گذاشته می شود. سطح Free βhCG خون مادر نظیر سطح hCGدر بارداری‌های توأم با سندرم داون تمایل به افزایش نشان می‌دهد. تغییرات آن در خون مثل هورمون hCGاست یعنی با شیبی تند از هفته دهم رو به کاهش می ‌گذارد.

در موارد کاهش بدون دلیل آن توام با نرمال بودن سطح سایر مارکرها، هرچند همراهی با عوارض بارداری کمتر از PAPP-A مطرح است. اما در برخی از مطالعات کاهش آن به کمتر از MoM < 0.4 با افزایش خطر Low Birth Weight و سقط (Miscarriage) و در صورت کاهش آن به کمتر از MoM < 0.25 با افزایش خطر از دست دادن ناگهانی جنین قبل از هفته 24 همراه است.

آیا انجام آزمایش دابل مارکر برای سلامتی جنین و یا مادر خطرناک است؟

انجام آزمایش دابل مارکر برای سلامتی جنین و یا مادر کاملا بی خطر است و این آزمایش یک تست غیر تهاجمی می باشد زیرا که نمونه ای که مورد آزمایش قرار می گیرد ، سرم می باشد. برای نمونه برداری تنها چند سی سی از ورید مادر گرفته می شود. بنابراین این تست هیچ ضرری برای جنین یا مادر ندارد.

علت درخواست آزمایش دابل مارکر چیست؟

همان طور که در بالا نیز اشاره شد آزمایش دابل مارکر از جمله از تست های غربالگري ناهنجاری های ژنتیکی جنینی پیش از تولد می باشد. در ادامه مواردی که ممکن است این آزمایش درخواست شود شامل موارد زیر می باشد:

1-غربالگری و تشخیص ناهنجاری های ژنتیکی شایع مانند سندرم داون (تریزومی21) ، سندرم ادوارد (تریزومی 18) و سندرم پاتو (تریزومی 13) .

2- تشخیص بیماری ایکتیوزیس (Ichthyosis) وابسته به کروموزوم X که با پایین بودن سطح استریول (uE3)مشخص می شود.

3- تشخیص سندرم (SLOS, Smith Lemil Optiz) ٬نارسایی غده فوق کلیه جنین به دنبال پایین بودن سطح استریول غیرکونژوگه (uE3(

4- افزایش سطح inhibin A,BhCG, AFP و یا کاهش سطح PAPP­A و یا استریول غیرکونژوگه uE3 می تواند نشانگر احتمال بروز pre­Eclampsia (مسمومیت حاملگی در سه ماهه سوم بارداری)٬رشد ناقص داخل رحمی (IUGR) و یا جدا شدن زودرس جفت (دکلمان جفت) باشد.

5- اندازه گیری چین پشت گردن جنین (NT)٬برابر یا بالاتر از 3.5 میلی متر نشانگر خطر بالا برای ابتلا جنین به سندرم داون و یا نقایص قلبی مادرزادی است. باید به این مادران پیشنهاد شود که در هفته های ­18 20بارداری برای تهیه اکوکاردیوگرام از جنین و سونوگرافی آنومالی اسکن (تفصیلی) اقدام کنند.

6- تشخیص عوارض نامطلوب بارداری، پره اکلامپسی (فشار خون بارداری) و غیره

مثبت شدن نتیجه آزمایش دابل مارکر به چه معناست؟

اولین نکته که باید در مورد مثبت شدن نتیجه آزمایش دابل مارکر به آن توجه کنیم این است که مثبت بودن تست فقط احتمال وجود بیماری را مطرح می کند و دلیل وجود حتمی بیماری در جنین نیست.تعدادی از جنین های کاملا سالم تست کواد مارکر مثبت (غیر طبیعی) دارند.

تعدادی از جنین های دارای بیماری، تست کواد مارکر سالم یا منفی دارند. بنابراین نتیجه منفی یا مثبت به معنای قطعی و ۱۰۰٪ سالم بودن یا بیماری جنین نیست بلکه با توجه به نتیجه سونوگرافی مادر ، شرایط و نظر پزشک تنها می توان احتمال به مشکلی را در جنین قبول یا رد کرد. در نهایت تنها والدین می توانند تصمیم به اتمام حاملگی و یا ادامه آن داشته باشند و الزامی در این مسئله وجود ندارد.

علت درخواست آزمایش دابل مارکر در سه ماهه اول بارداری چیست؟

همان طور که در بالا اشاره شد آزمایش دابل مارکر از ابتدای هفته ۱۱ تا هفته ۱۳ بارداری درخواست و انجام می شود. اما سوالی که ممکن است برای شما پیش آمده باشد این است که چرا قبل تر یا بعد از این هفته ها نمی توان آزمایش را انجام داد؟ در پاسخ به این سوال می توان گفت که به سه دلیل انجام این تست در این بازه در دوران بارداری انجام می شود که شامل موارد زیر می شود:

1) آغاز تفاوت معنی دار مدین (= میانه)

جامعه جنین‌های نرمال و جنین‌های مبتلا به سندرم داون از هفته 11 بوده و پیش از آن همپوشانی مدین‌های این دو جامعه بالاست.

2) به طور کلی در تمام تست‌های غربالگری

زمانی انجام تست توجیح پذیر است که به دنبال آن یک تست تشخیصی نیز وجود داشته باشد تا بتوان با آن موارد مثبت غربالگری را مورد تأیید قرار داد.

تست تشخیصی موجود در این مرحله CVS است، اما نمی‌توان زودتر از هفته 11 حاملگی آن را انجام داد زیرا اولاً احتمال سقط جنین بیشتر است و ثانیاً ارتباط معنی‌داری بین انجام این تست پیش از هفته 11 و افزایش بروز یکسری اختلالات جنینی، از جمله اختلالات عضوی عرضی، میکروناتیا (یا کوچک بودن فکین) و کوچک بودن زبانمشاهده شده است.

3) در سونوگرافی NT

گذشته از اندازه‌گیری این مارکر یکسری بررسی‌های دیگر هم از ارگان‌های جنین انجام می شود که این بررسی‌ها پیش از 11 هفتگی جنین قابل اعتماد نیستند. از جمله این بررسی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

– بررسی اگزومفالوس (فتق نافی): تقریباً در تمامی جنین‌ها بین هفته‌های 8 تا 10 حاملگی فتقی در ناحیه روده مشاهده می ‌شود که با ایجاد یک توده هایپراکوژنیک در قاعده ناف، تقریباً تشخیص فتق نافی را غیرممکن می ‌سازد.

– بررسی آکرانیا (فقدان جزئی یا کامل جمجمه) و یا آننسفالی (فقدان مغز): برای بررسی این اختلالات باید فرآیند استخوانی‌ شدن جمجمه کامل شده باشد. اما این فرآیند در هفته 11 صورت می‌گیرد و بررسی‌های پیش از هفته 11 در این مورد قابل اعتماد نیستند.

– بررسی قلب: بررسی چهار حفره قلب و شریان‌های بزرگ بعد از هفته 10 حاملگی امکان ‌پذیر است.

– بررسی معده و مثانه: این اعضاء 50 موارد در هفته 10، 80٪ موارد در هفته 11 و 100٪ موارد در هفته 12 رویت می شوند.

نمونه و شرایط لازم برای انجام آزمایش دابل مارکر چیست؟

نمونه مورد نظر برای انجام آزمایش دابل مارکر سرم است. به این منظور تست خون وریدی از مادر اخذ می شود. برای انجام این تست نیاز به رعایت ناشتایی و یا شرایط دیگر نمی باشد و تنها باید مادر در هفته ۱۱ تا ۱۳ بارداری باشد و در هفته های قبل تر یا بعد امکان انجام آزمایش وجود ندارد.

رنج نرمال آزمایش دابل مارکر و تفسیر آن

برای تفسیر نتایج آزمایش دابل مارکر نیاز است که با یک متخصص یا مشاور ژنتیک صحبت کنید زیرا تا زمانی که تجربه آنالیز آماری و ارزیابی آزمایشات پزشکی را نداشته باشید در تفسیر این نتایج سردرگم خواهید شد. حتی اگر در تحلیل های آماری تبحر بالایی داشته باشید باز هم بدون کمک پزشک نمی توانید گزینه هایی که پیش رو دارید را به درستی متوجه شوید. برای سندروم داون، تریزومی 18 و نقص لوله ی عصبی یک عدد جداگانه گویای درصد احتمال ابتلای بچه به هر یک از این اختلالات در نتیجه ی آزمایش ارائه می شود. این عدد به صورت نسبت است و میزان احتمال ابتلای جنین به این بیماری ها را نشان می دهد.

نکته ای که باید در مورد آزمایش دابل مارکر به آن توجه داشت این است که نتیجه ی نرمال در غربالگری (که تحت عنوان “غربالگری منفی” نیز شناخته می شود) تضمینی برای نرمال بودن کروموزوم های بچه نیست، اما نشانگر آن است که احتمال بروز این گونه مشکلات در بچه کم است. همچنین نتیجه ی غیر نرمال (“غربالگری مثبت”) این معنی را نمی دهد که فرزندتان حتما به ناهنجاری های کروموزومی مبتلا خواهد بود، این تنها یعنی که احتمال ابتلای بچه به این بیماری ها بیشتر از حد معمول است. در واقع، بیشتر بچه هایی که نتیجه ی غربالگری شان مثبت بوده است در نهایت بدون هیچ بیماری و مشکلی متولد می شوند. همین مسئله در مورد AFP غیر نرمال و نقص لوله عصبی نیز صدق می کند.

انجام نمونه گیری در منزل یا محل کار یک روش آسان برای انجام تست های ضروری می باشد. با شیوع شدیدتر کرونا و پاندمی‌ شدن این ویروس ، نیاز به قرنطینه و ماندن در خانه هر روز بیشتر احساس می شود. آزمایش آنلاین آنی آزما به منظور آسان تر کردن انجام تست ها و درنهایت تشخیص انجام می گیرد. متاسفانه بسیاری از افراد به علت دغدغه های روزمره و احساس کمبود وقت همیشه انجام تست های ضروری خود را به تعویق می اندازند که در برخی موارد بسیار خطرساز می باشد.

انجام آزمایش چکاپ ها و آزمایشات تشخیصی دیگر از اقدامات حیاتی می باشد که افراد باید در سال چندین نوبت نسبت به سن، جنس، شرایط دیگر انجام دهند و هر گونه سهل انگاری در انجام آن ها ممکن است با آسیب های غیر قابل برگشت همراه باشد. اما شما می توانید با آزمایش در منزل بدون نیاز به مرخصی و اتلاف وقت تست خود را در محل کار یا در منزل انجام دهید.