آیا تا به حال در مورد هورمون TSH شنیده‌اید؟ آیا می‌دانید tsh در آزمایش خون چیست و چه نقش حیاتی در سلامت بدن دارد؟ بالا بودن هورمون tsh می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی داشته باشد. پس در صورت بالا بودن باید اقدامات درمانی در دستور کار قرار بگیرد تا شخص وارد شرایط بحرانی نشود. از همین رو قصد داریم به طور جامع به بررسی نقش این هورمون، دلایل افزایش آن و عوارض بالا بودن هورمون tsh بپردازیم پس با ما همراه باشید.
دستگاه‌های مختلف بدن ارتباط پیچیده‌ای با یکدیگر دارند و در صورت اختلال عملکردی در یکی از آن‌ها بسیاری از فعالیت‌ها مختل می‌شوند. تیروئید یکی از غدد تنظیم‌کننده بدن است که در صورت مواجه شدن با ناهنجاری‌های مختلف مشکلات متنوعی را به وجود می‌آورد. دستگاه‌های حساس مانند قلبی عروقی، اسکلتی، عضلانی و غیره در این شرایط دچار آسیب می‌شوند.
TSH در آزمایش خون چیست؟
آزمایش tsh برای اندازه‌گیری سطح هورمون تحریک کننده تیروئید در خون انجام می‌شود؛ به‌عبارتی اگر پزشک عوارض بالابودن هورمون tsh را در بیماری مشاهده کند به احتمال زیاد دستور انجام آزمایش مربوط را صادر می‌کند. سطح TSHخون در یک فرد طبیعی در یک محدوده مشخص قرار دارد.
در این شرایط افزایش از سطح مجاز به معنای کم‌کاری تیروئید و عوارض همراه با آن است. در سمت مقابل اگر سطح TSH طبق آزمایش خون کمتر از محدوده طبیعی تشخیص داده شود فرد دچار پر کاری تیروئید و عوارض همراه با آن است. میزان طبیعی tsh در خون به عوامل متعددی مانند سن و جنسیت بستگی دارد.
در یک فرد نرمال محدوده این هورمون باید بین ۰.۴ تا ۴ واحد بین المللی باشد. این محدوده در افرادی که دارای سیر درمان اختلالات تیروئیدی هستند بین ۰.۵ تا ۳.۳ واحد بین المللی قرار می‌گیرد. ناشتا بودن یکی از شرایط مهم آزمایش tsh است که توسط برخی پزشکان تاکید می‌شود؛ البته در برخی موارد نیازی به ناشتا‌بودن برای انجام آزمایش نیست.
هورمون TSH چه نقشی در بدن دارد؟
هورمون محرک تیروئید یا TSH یکی از مهم‌ترین هورمون‌های بدن است که توسط غده هیپوفیز ترشح می‌شود. وظیفه اصلی این هورمون، تنظیم عملکرد تیروئید و کنترل ترشح هورمون‌های تیروئیدی است. به عبارت دیگر، TSH سیگنالی را برای غده تیروئید ارسال می‌کند تا میزان تولید و آزادسازی هورمون‌های T3 و T4 را تنظیم نماید. این هورمون‌ها نقش کلیدی در تنظیم متابولیسم بدن، رشد و تکامل، عملکرد قلب و سیستم عصبی دارند. بنابراین حفظ سطح طبیعی هورمون TSH برای عملکرد صحیح بدن بسیار اهمیت دارد.
عملکرد هورمون TSH در غده تیروئید
TSH با اتصال به گیرنده‌های خود در سطح سلول‌های تیروئیدی، آن‌ها را تحریک می‌کند تا هورمون‌های T3 و T4 را تولید و ترشح کنند. هورمون T4 پس از ورود به جریان خون، در بافت‌های محیطی به هورمون فعال‌تر T3 تبدیل می‌شود. هورمون‌های تیروئیدی با اتصال به گیرنده‌های هسته‌ای در سلول‌های بدن اثرات متابولیک خود را اعمال می‌کنند. سطح TSH به صورت فیدبک منفی توسط هورمون‌های تیروئیدی کنترل می‌شود. یعنی افزایش T3 و T4 در خون، مهار ترشح TSH از هیپوفیز را به دنبال دارد و برعکس.
تأثیر هورمون TSH بر سایر اندام‌ها
اگرچه تأثیر اصلی TSH بر روی تیروئید است، اما این هورمون به طور غیرمستقیم بر عملکرد سایر اندام‌های بدن نیز اثر می‌گذارد. با تنظیم میزان هورمون‌های تیروئیدی، TSH بر متابولیسم کلی بدن تأثیر دارد. کم‌کاری یا پرکاری تیروئید که با تغییر سطح TSH همراه است، می‌تواند باعث بروز علائمی در اندام‌های مختلف مانند پوست، ناخن، مو، سیستم گوارش، سیستم قلبی-عروقی و غدد جنسی شود. بنابراین حفظ تعادل TSH برای عملکرد طبیعی کل بدن اهمیت زیادی دارد.
آیا بالا بودن tsh خطرناک است؟
هورمون TSH از غده هیپوفیز ترشح شده و روی تیروئید تاثیر می‌گذارد؛ بنابراین بررسی هر یک از قسمت‌های این مسیر برای رسیدن به علت بروز مشکل اهمیت بالایی دارد. عوارض بالا بودن هورمون tsh تا حد زیادی به علت بروز مشکل وابسته است؛ بنابراین رسیدن به پاسخ قطعی در این زمینه باید با توجه به نظر پزشک انجام شود.
بالابودن هورمون TSH در بدن به معنا کم کاری تیروئید است که علائم متعددی را برای فرد ایجاد می‌کند. چاقی یکی از مهم‌ترین شانه‌هایی است که در اولین مراحل بیماری مشاهده می‌شود. همین موضوع در طولانی مدت و عدم توجه به درمان بیماری مشکلات متعددی را برای بیمار ایجاد می‌کند. اختلالات همودینامیکی وابسته به بالا بودن TSH از دیگر نکاتی هستند که برای فرد خطر آفرین می‌شوند.
دلایل بالا بودن هورمون TSH
افزایش سطح TSH در خون یا بالا بودن هورمون tsh می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. مهم‌ترین علت آن، کم‌کاری تیروئید است. زمانی که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند، هیپوفیز با ترشح TSH بیشتر سعی می‌کند عملکرد تیروئید را تحریک کند. اما دلایل دیگری نیز برای افزایش TSH وجود دارد که آن‌ها را شرح خواهیم داد:
کم‌کاری تیروئید
شایع‌ترین علت بالا بودن هورمون TSH، کم‌کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم است. در این حالت، تیروئید به درستی کار نمی‌کند و هورمون کافی تولید نمی‌کند. در نتیجه، برای جبران کمبود هورمون‌های تیروئیدی، غده هیپوفیز TSH بیشتری ترشح می‌کند تا تیروئید را به تولید هورمون بیشتر تحریک کند. دلایل مختلفی برای کم‌کاری تیروئید وجود دارد که شامل کمبود ید، بیماری خودایمنی، برداشتن جراحی تیروئید، پرتودرمانی گردن، مصرف برخی داروها و اختلالات ژنتیکی است.
اختلالات هورمونی و متابولیکی
وجود اختلالات هورمونی یا متابولیک در بدن می‌تواند منجر به افزایش سطح TSH شود. برای مثال، نارسایی غده فوق کلیه باعث کاهش تولید کورتیزول می‌شود. کورتیزول نقش مهمی در تنظیم هورمون‌های تیروئیدی دارد و کمبود آن با افزایش TSH همراه است. مقاومت محیطی به هورمون‌های تیروئیدی نیز شرایطی است که با وجود سطح طبیعی این هورمون‌ها، نشانه‌های کم‌کاری تیروئید و افزایش TSH دیده می‌شود. همچنین چاقی و سندروم متابولیک با تأثیر بر عملکرد تیروئید و سطح TSH ارتباط دارند.
مصرف داروهای خاص
داروهای خاصی وجود دارند که ممکن است باعث بالا رفتن هورمون TSH شوند. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- لیتیم (برای اختلالات خلقی دوقطبی)
- آمیودارون (برای بی‌نظمی ضربان قلب)
- اینتروفرون‌آلفا (برای هپاتیت و برخی سرطان‌ها)
- سدیم والپروات (برای صرع)
- داروهای شیمی‌درمانی
مکانیسم تأثیر این داروها به صورت تداخل با ساخت، متابولیسم یا اثر هورمون‌های تیروئیدی است که در نتیجه باعث افزایش جبرانی TSH می‌شود.
علائم بالا رفتن هورمون TSH
tsh بالا نشانه چیست؟ علائم و نشانه‌های بالا بودن هورمون tsh به علت زمینه‌ای آن و میزان افزایش هورمون بستگی دارد. اگر سطح TSH به دلیل کم‌کاری تیروئید افزایش یافته باشد، فرد ممکن است علائم کلاسیک هیپوتیروئیدی را نشان دهد. در غیر این صورت با بروز یک یا چند مورد از علائم زیر مواجه خواهیم بود:
- خستگی و ضعف عمومی
- افزایش وزن بدون دلیل
- یبوست و نفخ شکم
- خشکی و پوسته‌پوسته شدن پوست
- ریزش مو و شکنندگی ناخن‌ها
- تحمل پایین سرما و احساس سرمای مداوم
- تورم صورت، به‌ویژه اطراف چشم‌ها
- دردهای عضلانی و مفصلی
- افسردگی، اختلال حافظه و تمرکز
- بی‌نظمی یا قطع عادت ماهانه در خانم‌ها
- کاهش میل جنسی
اگرچه بسیاری از این علائم غیراختصاصی هستند، اما بروز چند مورد از آن‌ها به صورت همزمان، به‌ویژه در افراد با سابقه فامیلی کم‌کاری تیروئید، باید مورد توجه قرار گیرد. در چنین مواردی بررسی سطح TSH و هورمون‌های تیروئیدی توصیه می‌شود.
باروری مردان تحت تأثیر TSH
یکی از عوارض بالا بودن هورمون tsh در مردان کاهش قدرت باروری به دلیل تولید کمتر اسپرم است؛ البته کاهش هورمون tsh به عنوان یکی از علائم پرکاری تیروئید نیز باروری مردان را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار می‌دهد. اختلال در میزان هورمون TSH و عملکرد تیروئید علائمی مشابه با کمبود تستسترون در مردان را ایجاد می‌کند.
چاقی و کمبود انرژی در افراد دارای کم کاری تیروئید به وفور مشاهده می‌شود؛ همچنین در سطح مقابل پرکاری تیروئید علائمی مانند تپش قلب، تعریق و کاهش وزن را به دنبال دارد. تمامی این موارد بر روی قدرت باروری مردان و اسپرم‌سازی تاثیر می‌گذارند؛ البته ناباروری در صورت داشتن اختلالات تیروئیدی شدید رخ می‌دهد.
عوارض بلندمدت بالا بودن هورمون TSH
وجود بالا بودن هورمون tsh در خون به مدت طولانی و عدم درمان مناسب آن می‌تواند عوارض جدی و بلندمدتی را به دنبال داشته باشد. بنابراین درمان به موقع و پیگیری منظم پزشکی در این موارد اهمیت زیادی دارد. برخی از مهم‌ترین عوارض بلندمدت TSH بالا را برای شما بیان خواهیم کرد:
- گواتر یا بزرگ شدن غده تیروئید
- کم‌خونی
- افزایش سطح کلسترول و چربی‌های خون
- نارسایی قلبی و افزایش خطر سکته قلبی
- ضعف سیستم ایمنی و مستعد شدن به عفونت‌ها
- پوکی استخوان و افزایش خطر شکستگی
- ناباروری و مشکلات بارداری
- اختلالات عصبی-شناختی
- کما میکسدمی در موارد پیشرفته و عدم درمان کم‌کاری شدید تیروئید
پیشگیری از بالا رفتن هورمون تیرواستیمولین
اقدامات پیشگیرانه مناسب می‌تواند به کنترل سطح TSH و جلوگیری از ایجاد بالا بودن هورمون tsh کمک کند. در افراد مستعد یا کسانی که سابقه فامیلی اختلالات تیروئید دارند توصیه می‌شود بر پایه برنامه پزشک معالج معاینات و آزمایش‌های دوره‌ای را انجام دهند. همچنین رعایت نکات زیر در حفظ سلامت تیروئید و عملکرد طبیعی هورمون‌های آن مؤثر است:
- مصرف کافی ید از طریق نمک یددار و منابع غذایی
- پرهیز از مصرف خودسرانه داروها بدون مشورت پزشک
- مدیریت استرس، ورزش منظم و خواب کافی
- پیروی از رژیم غذایی متعادل مناسب برای کنترل وزن
- تشخیص و درمان اختلالات خودایمنی همراه مثل دیابت و آسم
- پرهیز از مصرف دخانیات و چای پررنگ
در صورت تشخیص کم‌کاری تیروئید و بالا بودن هورمون TSH، رعایت دقیق برنامه درمانی شامل مصرف منظم داروی لووتیروکسین یا تحت نظر پزشک داروهای جایگزین و انجام آزمایشات مکرر تا رسیدن به سطح باقی‌مانده (RangElev) هدف TSH کمک بسزایی در بهبود عملکرد غده تیروئید و جلوگیری از بروز عوارض TSH بالا دارد.
سخن پایانی
عوارض بالا بودن هورمون tsh یا کم کاری تیروئید با توجه به عوامل متعددی مانند سن، جنسیت و شدت بیماری بروز می‌کنند. در صورت مشاهده علائم این بیماری طبق نظر پزشک آزمایش tsh برای اندازه‌گیری هورمون محرک تیروئید انجام می‌شود. متخصص در صورت افزایش یا کاهش میزان TSH از محدوده نرمال تشخیص پرکاری یا کم کاری تیروئید را می‌دهد.
بالا بودن هورمون tsh در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می‌تواند باعث بروز عوارض جدی و بلندمدتی در اندام‌های مختلف بدن شود. خوشبختانه با انجام معاینات منظم، تشخیص زودهنگام و پیروی از برنامه درمانی مناسب می‌توان از بروز این عوارض پیشگیری کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
سوالات متداول
- آیا استرس می‌تواند باعث افزایش TSH شود؟
بله، استرس مزمن یکی از عوامل مؤثر بر محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تیروئید است و می‌تواند ترشح TSH را مختل کند.
- چه زمانی باید نگران TSH بالا بود؟
اگر در آزمایش خون TSH بالاتر از 4.5 mIU/L باشد یا علائم کم‌کاری تیروئید وجود داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کرد.
- آیا رژیم غذایی بر سطح TSH تأثیر دارد؟
بله، رژیم‌های غذایی کم ید، پرکربوهیدرات، پرچرب و سرشار از سویا می‌تواند باعث افزایش TSH شود.
- نرمال شدن TSH چقدر طول می‌کشد؟
با شروع به موقع و مصرف منظم داروهای هورمون جایگزین طی 4 تا 6 هفته TSH به محدوده طبیعی باز می‌گردد.
- آیا ورزش در کاهش TSH مؤثر است؟
ورزش منظم با بهبود حساسیت به انسولین و کاهش التهاب، می‌تواند به کنترل TSH کمک کند اما به تنهایی کافی نیست.
