اهمیت آزمایش گازهای خونی در چیست؟

علاوه بر این که هر انسانی باید در طول سال حداقل دو بار آزمایش چکاپ خون انجام دهد، گاهی اوقات بروز برخی از علائم در بدن باعث ‌می شود متخصص به وجود بیماری در بدن شک کند. در نتیجه لازم است تست های دیگر را نیز انجام دهیم. یکی از این تست ها به بررسی میزان گازهای خونی، اسیدیته و سایر پارامترها خواهند پرداخت که به آن تست سنجش گازهای خونی گفته می شود. شاید این سوال برای شما پیش آمده باشد که اهمیت آگاهی از این پارامترها در خون چیست و چرا گاهاً پزشک دستور می‌دهد چنین آزمایشاتی را انجام دهیم؟ ما در این مقاله به تمامی این سوالات و البته سوالات دیگر پاسخ خواهیم داد.ـ

آزمایش خون یکی از معتبرترین تست هایی است که از وضعیت درونی بدن، اطلاعات لازم و کافی را در اختیار متخصص قرار می دهد. در نتیجه پزشک می تواند براساس نتایج به دست آمده، سلامت عمومی بیمار را بررسی نماید. شاید تا به حال برای شما عزیزان پیش امده باشد که دکتر از شما می خواهد آزمایش گازهای خونی را انجام دهید. در این تست وضعیت گازهایی همانند دی اکسید کربن و اکسیژن، اسیدیته خون و پارامترهای دیگر اندازه گیری می شود. اما اکنون این سوال پیش می آید که چرا لازم است گاها این تست را انجام دهیم؟ در این مقاله پیرامون آزمایش گازهای خونی و لزوم انجام آن صحبت خواهیم کرد.

اگر شما تا به حال آزمایش گازهای خونی را شنیده باشید به احتمال زیاد برایتان سوال ایجاده شده باشد که گازهای خونی چیست و به علتی درخواست می شود؟ برای دریافت کامل پاسختان می توانید با ما در این مقاله همراه باشید. آزمایش گازهای خونی بر نمونه خون وریدی VBGو شریانی ABGانجام می شود که یکی از تست های حیاتی در بخش مراقبت های ویژه محسوب می شود.

به طور معمول بر روی آزمایش خون گرفته شده از شریان رادیال در ناحیه داخلی مچ دست در زیر انگشت شست جایی که ضربان احساس مس شود، انجام می شود. همچنین برای نوزادان تازه متولد شده ، خون از بند ناف گرفته می شود. خون وریدی همان رگ هایی است که در یک خونگیری مرسوم از رگ های جلوی بازو توسط کادر علوم آزمایشگاهی دریافت می شود ولی رگ های دیگری نیز وجود دارد که به آن شریانی گفته می شود که معمولا توسط پزشک و در افراد بستری گرفته می شود.

آزمایش گازهای خونی اطلاعات ارزشمندی به منظور ارزیابی و اتخاذ تدابیر مناسب در مورد وضعیت هموستاز الکترولیت ها و اسید و باز متابولیک و تنفسی بیمار فراهم می آورد وبه طور کلی میزان اکسیژن و دی اکسید کربن موجود در خون ، همچنین تعادل اسیدها و پایه ها را در خون را اندازه گیری می کند. در ادامه پارامتر های که در این آزمایش اندازه گیری می شود را اشاره می کنیم.

پارامتر های که در آزمایش گازهای خونی اندازه گیری می شود

PH

اولین پارامتری که در آزمایش گازهای خونی اندازه گیری می شود PH یا اسیدیته خون می باشد. در صورتی که PH فردی بالاتر از مقدار نرمال باشد یعنی بين ۷٫۳۵ تا ۴٫۷ بالاتر یا پایین تر باشد فرد دچار مشکل و اختلال می باشد به طوری که در بالاتر از محدوده نرمال فرد دچار آلکالوز تنفسی و در پایین تر از حد نرمال دجار اسیدوز تنفسی می باشد. به این معنا که آلکالوز به معنی افزایش سطح بی کربنات مایع خارج سلولی و قرار گرفتن PH خون در محدوده بازی (بالاتر از ۷/۴۵) می‌باشد.

به صورت کلاسیک اگر مشکل از کلیه باشد ما آلکالوز متابولیک و اگر مشکل از ریه باشد ما آلکالوز تنفسی داریم. اسیدوز به معنی کاهش سطح بی کربنات مایع خارج سلولی و قرار گرفتن PH خون در محدوده اسیدی (پایینتر از ۷) می‌باشد. به صورت کلاسیک اگر مشکل از کلیه باشد ما اسیدوز متابولیک و اگر مشکل از ریه باشد ما اسیدوز تنفسی داریم.

PCO2

PCO2 نشانگر فشار گاز CO2 در خون می باشد و دومین فاکتوری است که در آزمایش گازهای خونی بررسی می شود. علت بررسی فشار CO2 این است که گاز CO2 می تواند معیاری برای بررسی وضعیت تهویه بدن محسوب شود. با افزایش سرعت و عمق تنفس بیمار، مقداربیشتری CO2 دفع می شود و سطح آن کاهش می یابد. سطح CO2 با pH خون نسبت عکس دارند به طوری که با افزایش CO2 ، pH کاهش می یابد.

در اسیدوز تنفسی اولیه میزان PCO2 بالا می رود و در آلکالوز تنفسی اولیه میزان آن کاهش می یابد به منظور جبران ریوی اختلال اولیه متابولیکی اسید و باز، سطح PCO2 در اختلالات متابولیک نیز تاثیر می گذارد به این ترتیب در اسیدوز متابولیک ریه ها سعی در جبران وضعیت با دفع CO2 برای افزایش pH دارند. در آلکالوز متابولیک، ریه ها سعی در جبران و کاهش pH با احتباس CO2 دارند. ميزان طبيعي آن ۴۵-۳۵ ميلي متر جيوه است. افزايش بيش از ۴۵ ميلي متر جيوه اسيدوز تنفسي و كاهش آن از ۳۵ ميلي متر جيوه آلكالوز تنفسي ناميده مي شود.

HCO3 یا محتوی CO2

میزان طبیعی یون بیکربنات بین 22 تا 2۶ میلی اکی والان در لیتر است. افزایش آن از۲۶ میلی اکی والان در لیتر بیانگر آلکالوز متابولیک و کاهش آن از 22 میلی اکی والان درلیتر بیانگر اسیدوز متابولیک است.

علاوه بر موارد بالا PO2 , اشباع O2 , محتوای O2 اضافی/کمبود باز نیز بررسی می شود.

تفاوت ABG با VBG در آزمایش گازهای خونی چیست؟

اگر تا به حال یک برگه آزمایش گازهای خونی را مشاهده یا شنیده باشید با اصطلاح ABG یا VBG رو به رو شده اید. و شاید برایتان معنی این اصطلاحات سوال شده باشد و بخواهید بدانید ABG و VBG چه تفاوت و کاربردی دارند که در پاسخ به سوال شما باید بگوییم ۲ نوع آزمایش گاز خون وجود دارد: یکی با استفاده از خون از شریان (ABG)، و دیگری با استفاده از خون از رگ (VBG) انجام می شود. از ABG برای اندازه گیری اکسیژن استفاده می شود.هر دو آزمایش ABG و VBG می توانند دی اکسید کربن و اسیدهای موجود در خون را اندازه بگیرند.آزمایش ABG در بعضی موارد از مشکلات قلبی یا مشکلات شدید تنفسی بهتر است. شریان ها وقتی نوک سوزن زده می شوند از رگ ها حساس تر هستند.

به همین دلیل ، آزمایش ABG ممکن است بیشتر از آزمایش VBG صدمه ببیند. به طور کلی VBG نیز گاز های خون وریدی را آزمایش می کند و می تواند به طور دقیق pH و CO2 را تعیین کند اما قادر به ارائه O2 دقیق نیست. به همین علت، آزمایش شریانی برای بیمارانی که در معرض عوارض ناخوشایند هستند به عنوان استاندارد تبدیل شده است. به طور واضح تر PaO2 وریدیmmHg 60-70 کمتر از نمونه شریانی است؛در حالیکه اختلاف PH و PaCO2 وریدی و شریانی بسیار کم است. (PHوریدی 0/04-0/05 کمتر از PHشریانی ؛ PaCO2وریدی 2-8 mmHg بیشتر از PaCO2 شریانی)اما برای تشخیص VBGاز ABG…

علت درخواست آزمایش گازهای خونی چیست؟

همان طور که در بالا توضیح دادیم آزمایش گازهای خون به طور کلی برای بررسی عملکرد ریه و کلیه ها درخواست می شود. در ادامه مواردی که ممکن است این آزمایش درخواست شود را اشاره می کنیم:

• نارسایی ریه
• نارسایی کلیه
• شوک
• تروما
• دیابت کنترل نشده
• آسم
• بیماری انسدادی مزمن ریوی
• خونریزی
• مصرف بیش از حد مواد مخدر
• بیماری متابولیک
• مسمومیت شیمیایی

آزمایش گازهای خونی به چه صورت انجام می شود؟

آزمایش گازهای خونی با استفاده از یک دستگاه مخصوص انجام می شود. البته اکثر دستگاه ها فقطPH PCO2 ,PO2 را اندازه گیری می کنند ولی مقدار HCO3- و Base deficit/excess را از طریق معادله هندرسون هاسلباخ محاسبه می شود. اسید کربنیک و بی کربنات، مهمترین سیستم بافری بدن هستند و علت تغییر آسان آن ها نیز دفع تنفسی دی اکسید کربن و دفع کلیوی بی کربنات است . pka برای اسید کربنیک7- 10×8 است و حلالیت دی اکسیدکربن در آب PCO2 3% است بنابراین:

PH= 6/1+logHCO3- /H2CO3 = 6/1 + log HCO3-/ 0.03 ×PCO2

یا از معادله هندرسن: [H+] meq/L = 24×PCO2/ HCO3-

برای محاسبه غلظت یون هیدروژن با داشتن pH می توان از فرمول زیر استفاده کرد: [H+]= (7/8- PH) ×100

بیکربنات محاسبه شده از طریق فرمول باید با غلظتی که دستگاه اندازه گیری کرده است حداکثر meq/L 2 تفاوت داشته باشد، در غیر این صورت احتمال اشتباه در نمونه گیری یا تعیین مقادیر اصلی ABG وجود دارد و آزمایش باید تکرار شود.

منظور از آلکالوز و اسیدوز در آزمایش گازهای خونی چیست؟

دو اصطلاح دیگر که ممکن است در آزمایش گازهای خونی شنیده باشید آلکالوز و اسیدوز می باشد. که در مورد هر کدام در ادامه توضیح می دهیم:

اسیدوز تنفسی

هرگونه اختلال در میزان تهویه حبابچه ‌ای ممکن است منجر به اسیدوز تنفسی شود. اسیدوز تنفسی حاد بر اثر ضعف ناگهانی مرکز تنفسی بصل النخاع (بر اثر مصرف مقادیر زیاد مواد مخدر)، بر اثر فلج عضلات تنفسی، و بر اثر انسداد مجاری هوایی ایجاد می ‌شود. اسیدوز تنفسی مزمن عموماً در افرادی ایجاد می‌شود که دچار بیماری مزمن راه هوایی (آمفیزم)، کیفواسکولیوز شدید و چاقی شدید (سندرم pickwickian) هستند.

در اثر اسیدوز تنفسی، غلظت بی‌کربنات سرم افزایش می‌یابد که شدت آن بستگی به میزان حاد بودن بیماری و شدت اختلال تنفسی دارد. افزایش جبرانی بی‌کربنات سرم در هیپرکاپنی طولانی مدت (بیش از یک هفته)، در درجه اول ناشی از عمل لافری استخوان‌هاست زیرا کلیه نقش نسبتاً کمی در این افزایش دارد. افزایش حاد PCO2 موجب خواب ‌آلودگی، (confusion) و درنهایت نارکوز CO۲ می‌شود. حرکات بال‌ بال ‌زدن (asterixis) ممکن است وجود داشته باشد. از آنجا که CO۲ یک گشاد کننده عروق مغزی است، عروق خونی موجود در ته چشم غالباً متسع، محتقن و پیچ ‌در پیچ هستند. در حالات شدید هیپرکاپنی ممکن است ادم واضح پاپی وجود داشته باشد.

الکالوز تنفسی

آلکالوز تنفسی زمانی رخ می‌ دهد که تهویه مفرط (هیپرونتیلاسیون) موجب کاهش PCO2 شریانی و درنتیجه افزایش pH شریانی شود. آلکالوز تنفسی حاد اکثر موارد ناشی از بارداری مس باشد. این حالت همچنین در موارد آسیب به مراکز تنفسی، سالیسیلیسم حاد، تب و حالات سپتیک، بیماری پیشرفته کبدی، و در صورت افزایش سرعت تنفس (پنومونی، آمبولی ریه یا نارسایی احتقانی قلب) ممکن است رخ دهد. این اختلال همچنین ممکن است در اثر اختلال درمان ها بوده و بر اثر بی ‌احتیاطی در حمایت مکانیکی تهویه ایجاد شود.

در موارد پاسخ تطابقی به ارتفاعات بلند (کم بودن فشار نسبی اکسیژن محیط)، هیپرونتیلاسیون مزمن دیده می ‌شود. توجه داشته باشید که خصوصیات هیپرونتیلاسیون حاد عبارتند از: سیاهی رفتن چشم، پارستزی، کرختی اطراف دهان و احاس سوزن سوزن شدن اندام‌ها. در موارد شدید، تتانی عارض می‌ شود. در صورتی که اضطراب موجب تهویه مفرط شده باشد، تنفس مکرر در یک پاکت معمولا باعث خاتمه حمله حاد می‌ شود.

آزمایش آلن که ممکن است قبل از آزمایش گازهای خونی انجام می شود به چه صورت است؟

آزمایش آلن گاهی اوقات قبل از انجام آزمایش گازهای خونی درخواست و انجام می شود. آزمون آلن ( Allen test) در پزشکی به روشی سریع برای درک میزان خون رادیال در بیمار گفته شده و بهترین تست پیش از انجام نمونه‌ گیری در سنجش گاز خونی است. برای انجام این آزمون در حالی که دست شما به طرف بالا قرار گرفته شده است از شما خواسته می شود چند بار دست خود را باز و بسته و سپس به صورت مشت شده نگه دارد.

در حالی‌ که پزشک یا پرستار با دو انگشت روی مسیر شریان رادیال و اولنار را فشار می دهد از شما خواسته می شود که که مشت خود را باز کند و بلافاصله انگشت خود را از روی شریان اولنار بر داشته می شود، در صورتی که کف دست در عرض ۱۵ ثانیه یا کمتر پر خون و از حالت رنگ پریدگی خارج شود تست آلن را مثبت تلقی نموده و از شریان رادیال نمونه‌ گیری گازومتری انجام می شود و مثبت بودن تست در پرونده ثبت می‌ شود. انجام این تست برای یک بار کافی است و در طول بستری نیازی به تکرار ندارد.

شرایط انجام آزمایش گازهای خونی

برای انجام آزمایش گازهای خونی پزشک ، کادر ازمایشگاه یا پرستار یک سوزن کوچک برای دریافت یک میلی لیتر وارد رگ می کند. برای انجام آزمایش نیاز به ناشتایی یا رژیم غذایی خاص وجود ندارد. نیازی به پرهیز از مایعات وجود ندارد. فرد نباید بیست دقیقه قبل از نمونه گیری با دستگاه اکسیژن دریافت کرده باشد. اگر قبلاً مشکلات خونریزی داشتید یا رقیق‌ کننده‌های خون مانند آسپیرین یا وارفارین (کومادین) مصرف می‌ کنید به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین اگر به دارویی مانند داروهایی که برای بی‌ حس کردن پوست استفاده می‌شوند، آلرژی دارید ان را با پزشک خود د میان بگذارید.

و در آخر هرگونه نگرانی خود را درباره لزوم انجام آزمایش، خطرات آن، چگونگی انجام آن یا نتایج آن با پزشک در میان بگذارید نمونه باید سریعا تا ۱۵ دقیقه بعد از نمونه گیری انجام شود ولی نمونه ها تا ۱ ساعت در دمای ۴ درجه سانتی گراد تقریبا پایدار می باشد. جوابدهی سریع می باشد و تا چند ساعت اندازه گیری می شود.

انجام تمامی آزمایشات در منزل با آنی آزما

با توجه به وضعیت کنونی و افزایش بیماری های مسری مانند ویروس کووید ۱۹، بیماری آنفولانزا و غیره ، همچنین افزایش آلودگی ها ، دشواری در مسیر های رفت و آمد و از سوی دیگر نیاز روز افزون چکاپ ها و آزمایش خون ، نمونه گیری در منزل یا محل کار به نظر می رسد راه حل بسیار مناسبی برای افراد برای تشخیص ها و در نتیجه پیگیری درمان به شمار می رود.

انی آزما با سابقه که از گدشته تا به امروز دارد و دارای مجوز از وزارت بهداشت می باشد می تواند با نمونه گیری در منزل و انجام آزمایش خون در منزل و همچنین آزمایش کرونا در منزل شما و سایر خانوادتان در جهت آسان کردن خدمات درمانی ، تشخیصی کمک کننده باشد. در واقع آنی آزما با انجام نمونه گیری در منزل ، پذیریش و جوابدهی انلاین سعی در آسان نموندن مسیر آزمایش و تشخیص نموده است و حامی سلامت شما می باشد.