همه چیز در مورد آزمایش پلاکت و علت پایین بودن پلاکت چیست؟

آزمایش پلاکت یکی از تست هایی می باشد که در CBC و لام خون محیطی قابل بررسی می باشد. پلاکت ها یکی از سلول های خونی است که در انعقاد خون و لخته شدن آن نقش کلیدی را دارد. پلاکت ها سلول های گرد یا کروی هستند که از تقسیم شدن سیتوپلاسم سلول بزرگی به نام مگاکاریوست در مغز استخوان به وجود می آید بنابراین این سلول مانند گلبول های قرمز خون فاقد هسته می باشد. وقتی جایی از بدن ما بریده می شود یا دچار ضربه (تروما) می شود خونریزی اتفاق می افتد. بدن در چنین مواقعی سعی در بند آوردن و لخته کردن خون آن ناحیه می کند. انعقاد خون طی یکسری واکنش های متوالی انجام می گیرد که سلول های پلاکت خونی نقش مهمی در این پروسه دار هستند.

همان طور که در بالا اشاره شد کار اصلی پلاکت جلوگیری از خونریزی است؛ که این عمل با چسبیدن پلاکتها به همدیگر و محل آسیب دیده رگ و ترشح مواد دخیل در انعقاد انجام می‌گیرد. تحریک پلاکت ها در محل آسیب عروقی باعث ترشح ADP می ‌گردد که ADP چسبیده به سطح پلاکت موجب چسبیدن پلاکت ها به هم و تشکیل توده پلاکتی را می‌ کند که به صورت درز گیر عمل کرده و از ادامه خون ‌ریزی جلوگیری می‌ کند.

هم‌ زمان با ترشح ADP، سروتونین و ترومبوبلاستین پلاکتی نیز ترشح می‌ گردد؛ که اولی باعث انقباض رگ ها و دومی باعث تبدیل پروترومبین به ترومبین می ‌شود. ترومبین،فیبرینوژن محلول پلاسما را به فیبرین غیر محلول تبدیل می کند که سلول های خونی در توری ظریف حاصل از فیبرین گرفتار شده و لخته تشکیل می‌ گردد. همچنین علاوه بر ایجاد لخته توسط پلاکت ، این سلول ها در رشد و تکامل، ایجاد یا از بین بردن سلول ‌های سرطانی و فاکتور رشدی مشتق از پلاکت (PDGF) نیز مشارکت می کنند.

آزمایش پلاکت شامل چه روش هایی می باشد؟

آزمایش پلاکت جهت اندازه گیری تعداد سلول های پلاکتی انجام می گیرد. کاهش و یا افزایش این سلول ها موجب اختلال در بدن می شود. برای بررسی تعداد پلاکت دو روش وجود دارد:

• آزمایش شمارش کامل گلبول های خونی یا CBC

• لام خون محیطی گرم

آزمایش شمارش کامل گلبول های خونی یا CBC:

آزمایش CBC یکی از رایج ترین آزمایشات طب می باشد. این آزمایش پارامتر های مختلفی از جمله شمارش تعداد گلبول های قرمز خون، تعداد گلبول های سفید، انواع گلبول های سفید، هموگلوبین و پلاکت را بررسی می کند. (جهت کسب اطلاعات بیشتر به مقاله آزمایش CBC مراجعه فرمایید)

علامت Plt در آزمایش خون نشان‌ دهنده تعداد پلاکت‌ ها در هر میلی‌ لیتر مکعب خون است و عدد مربوط به آن معمولا بزرگ ترین عدد برگه آزمایش خون است. محدوده نرمال پلاکت بین ۱۵۰ هزار تا ۴۰۰ هزار می باشد. در صورت کاهش پلاکت به کمتر از ۵۰ هزار بسیار خطرناک می باشد. همچنین در مواردی با افزایش پلاکت مواجه هستیم که در صورت افزایش این مقدار به بالای یک میلیون غیر طبیعی می باشد و باید علت این عارضه شناسایی شود. در آزمایش CBC تعداد سلول های پلاکت بر اساس اندازه ، شکل، و ویژگی بدون هسته بودن از بقیه سلول های خونی افتراق داده می شود و تعداد پلاکت ها گزارش می شود.

لام خون محیطی : PBS

گاه برای بررسی مورفولوژی پلاکت ها لازم به انجام آزمایش PBS می باشد که برای آزمایش پلاکت ممکن است درخواست شود. برای انجام این روش می توان با استفاده لانست (وسیله ای تیغه ای نوک تیز) با ایجاد سوراخ کوچکی در انگشت کرده و یک قطره روی لام شیشه ای قرار داده می شود. سپس این قطره فورا به صورت یک گسترش نازک یک لایه سلولی کشیده می شود. در آزمایشگاه لام برای مشاهده در زیر میکروسکوپ باید رنگ آمیزی شود. رنگ آمیزی هایی که ممکن است برای این کار کاربرد داشته باشد شامل رنگ های رایت،گیمسا،رایت-گیمسا می باشد.

پس از رنگ آمیزی لام زیر میکروسکوپ به دقت بررسی می شود. در زیر میکروسکوپ تعداد پلاکت ها به طور تخمینی حدس زده می شود. همچنین در این آزمایش امکان بررسی مورفولوژی پلاکت ها وجود دارد. گاهی افراد در اثر بیماری هایی پلاکت ها در یک محل جمع و به اصطلاح دجار ترمبوز می شوند. در حالی که تعداد پلاکت ها نرمال است ولی در دستگاه CBC ممکن است تعداد پلاکت کمتر از مقدار واقعی شمارش می شود با تهیه لام خون محیطی یا PBS در این مواقع میفهمیم مشکل در جایی دیگری است نه تعداد کم پلاکت ها!

نکته ای که باید توجه داشت لام خون محیطی از خون مویرگی تهیه می شود با خون که با سرنگ از خون رگ ها تهیه می شود متفاوت می باشد. تهیه اسمیر خونی با استفاده از ویال های دارای ماده ضد انعقاد در واقع تنها یک گسترش خون می باشد نه لام خون محیطی ( PBS ) که برای آزمایش پلاکت درخواست می شود.

علت پایین بودن تعداد در آزمایش پلاکت چیست؟

آزمایش پلاکت پایین ممکن است در اثر عوامل مختلفی اتفاق بیافتد. به کاهش این سلول ها در آزمایش پلاکت ترومبوسیتوپنی گفته می شود. ترومبوسیتوپنی گاهی ممکن است خفیف و بدون علامت باشد. در ادامه به علل کاهش پلاکت اشاره می شود:

مشکلات مربوط به مغز استخوان:

مغز استخوان محل تولید بسیاری از سلول های خونی می باشد. این عضو دارای بافت اسفنجی است که بستری را برای تولید سلول های خونی فراهم کرده است. ایجاد مشکل در این بافت موجب اختلال در فرایند تولید پلاکت ها و در نهایت کاهش پلاکت می شود. علل ایجاد مشکل در مغز اسختخوان که موجب کاهش در آزمایش پلاکت می شود شامل موارد زیر است:

• کمبود آهن

• عفونت‌ های ویروسی مانند ایدز، اِپشتاین‌ بار ، آبله مرغان و غیره

• شیمی درمانی ، پرتودرمانی مواجهه با یا مواد شیمیایی سمی

• سوء مصرف الکل

• سیروز کبدی

• لوسمی

• میلو دیسپلازی

• آنمی آپلاستیک

• کمبود ویتامین ب۱۲

• کمبود فولات

تخریب سلول های پلاکتی بیشتر از میزان تولید آن ها:

یکی دیگر از عوامل آزمایش پلاکت پایین تخریب سلول های پلاکت می باشد. سلول های پلاکتی مانند اکثر سلول های بدن هر چند روز تخریب و پلاکت جدید تولید می شود تا سلول بتواند بهترین کارایی داشته باشد. پلاکت ها تنها ۱۰ روز داخل بدن اعمال خود را انجام می دهند و بعد از آن باید تخریب شوند ولی گاهی این تخریب از میزان تولید سلول های پلاکتی بیشتر می شود و باعث کاهش تعداد این سلول ها در آزمایش پلاکت می شود. از علل تخریب پلاکت به عوامل زیر می توان اشاره کرد:

ایدیوپاتیک ترومبوسیتوپِنیک پورپورا (ITP)

ایدیوپاتیک ترومبوسیتوپِنیک پورپورا یا پورپورای ناشناس کاهش پلاکت نوعی اختلال خونریزی دهنده که علت آن آنتی بادی های خود ایمنی یا اتوآنتی بادی ها هستند. بنابراین یک بیماریی خود ایمنی محسوب می شود .در بیشتر موارد علت ایجاد بیماری های خود ایمنی ناشناخته هستند. طحال در بیماری خود ایمنی نقش مهمی را ایفا می کند که می توان به تولید اتو آنتی بادی ها علیه پلاکت ها و حذف پلاکت های پوشیده شده با این آنتی بادی ها اشاره کرد.

در واقع طحال علاوه بر تولید اتو آنتی بادی ، موجب تخریب پلاکت ها در این بیماری می شود. در بیماری پوپورای ناشناس پلاکتی طحال برداری برای جلوگیری از عوارض بیماری ممکن ست درخواست شود. این واکنش ها علیه سلول های پلاکت خون در نهایت باعث کاهش تعداد در آزمایش پلاکت می شود.

ترومبوتیک ترومبوسیتوپِنیک پورپورا (TTP)

بیماری ترومبوتیک ترومبوسیتوپِنیک پورپورا نیز باعث کاهش آزمایش پلاکت می شود. در این بیماری علاوه بر کاهش پلاکتی شاهد کم خونی همولیتیک میکروآنژیوپاتیک (گلبول های قرمز یا RBC های قطعه قطعه شده یا شیستوسیت (Schistocyte)و شواهد آزمایشگاهی همولیز) و ترومبوز های (لخته) مویرگی هستیم. علت این بیماری کمبود نوعی آنزیم متالوپروتئیناز به نام ADAMTS13 است که فاکتور فون ویلبراند (vWF) می باشد

برای تشخیص این بیماری بعد از این که متوجه کاهش در آزمایش پلاکت شدیم، آزمایش های اختصاصی تر شناسایی اتو آنتی بادی ها درخواست می شود.

انعقاد داخل عروقی منتشره (:DIC)

انعقاد داخل عروقی منتشره یا DIC، شرایطی است که در آن خون در رگ های خونی کوچک بدن لخته می شود. این لخته های خون می توانند جریان خون موجود در رگ های خونی را کاهش دهند یا متوقف کنند. توقف جریان خون می تواند به اندام های بدن آسیب برساند. در این بیماری برای افزایش لخته از پلاکت ها و فاکتورهای لخته شدن در خون استفاده می شود. افزایش استفاده از پلاکت ها موجب کاهش تعداد این سلول ها در آزمایش پلاکت می شود. که همین کاهش تعداد پلاکتی خود موجب افزایش خونریزی ها می شود.

هایپر اسپلنیسم یا بزرگ ‌شدن طحال:

طحال یکی از ارگان‌های حیاتی در سیستم لنفاوی بدن انسان است ومانند یک نگهبان بدن را از عفونت‌ها و ابتلا به بیماری‌ های ویروسی حفظ می‌کند. این عضو از بدن مسئول تولید آنتی بادی برای مقابله در برابر میکروب ‌ها وباکتری‌ ها است، همچنین به تمیز نگه داشتن خون، حمل و نقل و متعادل سازی سطح مایعات بدن، حفظ پلاکت ‌های خون و خارج کردن مواد سمی و گلبول ‌های مرده از خون می‌ پردازد. طحال محلی برای از بین بردن بردن پلاکت های قدیمی می باشد. اختلال در این ارگان نیز می تواند موجب کاهش تعداد در آزمایش پلاکت شود.

اختلالات خودایمنی:

همان طور که در بالا اشاره شد اختلالات خود ایمنی و تولید اتو آنتی بادی علیه پلاکت ها موجب افزایش تخریب سلول های پلاکتی و کاهش تعداد در آزمایش پلاکت شود. بیماری های خود ایمنی حالتی است که بدن سلول های بدن خود را بیگانه تلقی می کند و علیه آن ها مبارزه می کند. این مبارزه باعث از بین رفتن سلول های به خصوصی می شود. در اغلب موارد بیماری های خود ایمنی دارای علت نا شناخته هستند.

بارداری:

کاهش تعداد در آزمایش پلاکت یکی از چالش های دوران بارداری محسوب می شود. در دوران بارداری تغییرات وسیعی در وضعیت روحی و جسمی مادر در اثر هورمون ها ایجاد می شود. کاهش تعداد در آزمایش پلاکت برای مادر و جنین بسیار خطرناک است و باید به موقع شناسایی و درمان شود. علل این عارضه عوامل مختلفی می باشد که به موارد زیر می توان اشاره کرد:

• افزایش فشار خون

• استفاده از دارو هایی مانند هپارین

• همولیز گلبول های قرمز خون

• اختلال سیستم ایمنی

عفونت میکروبی در خون:

عفونت‌ های باکتریایی نیزممکن است به تخریب پلاکت ها و کاهش تعداد در آزمایش پلاکت منجر شود.

علل افزایش تعداد در آزمایش پلاکت چیست؟

گاهی در آزمایش پلاکت متوجه افزایش تعداد پلاکت ها می شویم‌. افزایش پلاکت موجب افزایش لخته در مویرگ ها و رگ ها و عوارض بعدی آن می شود. افزایش در تعداد آزمایش پلاکت علل مختلفی دارد که در ادامه به آن ها اشاره می شود:

پلی سیتمی ورا آزمایش پلاکت :

بیماری پلی سیتمی ورا یک بیماری غیر معمول در مغز استخوان است که در آن گلبول های قرمز خون و پلاکت بیشتر از میزان لازم بدن تولید و وارد جریان خون می شود بنابراین در بیماری نیز نیز افزایش تعداد در پلاکت اتفاق می افتد. این بیماری در اغلب موارد بدون علامت بوده و ممکن است بعد از انجام آزمایش پلاکت متوجه آن شویم ولی در برخی افراد شاهد علائمی هم چون خارش به همراه افزایش حرارت هستیم.

آنمی فقر آهن آزمایش پلاکت :

آنمی فقر آهن می تواند موجب افزایش تعداد در آزمایش پلاکت شود. اگرچه ارتباط بین این نوع از کم خونی و ترومبوسیتوز ثانویه به خوبی تشریح شده است؛ اما مکانیزم دقیقی که باعث این اتفاق اتفاق است، هنوز توسط دانشمندان در دست بررسی است.

سرطان در آزمایش پلاکت :

سرطان یک علل افزایش تعداد در آزمایش پلاکت می باشد. سرطان های روده بزرگ، معده، ریه، پستان و تخمدان و لنفوم با افزایش تعداد پلاکت های خون همراه است.

به طور قابل توجهی، وجود تعداد پلاکت بالا، اغلب نشان گر پیش آگهی ضعیف در میان افراد مبتلا به سرطان است.

توجه داشته باشید که اگر شما هم دچار علائمی در مشکلات پلاکتی هستید و نیاز به انجام آزمایش پلاکت نمونه گیری خون دارید و دارو های همچون وارفارین مصرف می کنید می توانید بدون نیاز به مراجعه حضوری به آزمایشگاه ها و صرف زمان و هزینه های زیاد با مراجعه به سایت آزمایشگاه آنلاین آنی آزما خونگیری یا نمونه گیری در منزل یا محل کار را انجام دهید.