اخبار سلامتی
برای بررسی وضعیت سلامت اسکلت بدن، آزمایشات پوکی استخوان را انجام دهید
اردیبهشت
متاسفانه شروع پوکی استخوان یکی از تلخ ترین اتفاقاتی است که برای هر فرد رخ خواهد داد. با افزایش سن، تحلیل رفتن اندام ها و بافت های بدن شروع می شود اما نحوه تغذیه و سبک زندگی ما در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی نقش بسیار مهمی در سلامت استخوان ها در میان سالی دارد. فردی که به مصرف لبنیات علاقه نداشته و از ورزش کردن استقبال نکرده است، در سن کمتری دچار عارضه پوکی استخوان خواهد شد. متاسفانه این مشکل در خانم ها بیشتر و زودتر شروع می شود که دو علت مهم آن، بارداری و یائسگی است. زمانی که شما در بافت های استخوانی بدن خود درد حس می کند، متخصص ممکن است از شما درخواست کند آزمایشات پوکی استخوان را انجام دهید. آیا با این آزمایش آشنا هستید؟
آزمایشات پوکی استخوان شامل تست هایی می باشد که جهت تشخیص پوکی استخوان کاربرد دارند. استخوان یک بافت زنده است که به طور مرتب در حال تخریب و بازسازی می باشد. عمل تخریب استخوان توسط سلول های استئوکلاست (استخوان خوار) انجام می گیرد و به طور طبیعی این عمل با ساخت استخوان جدید توسط سلول های استئوبلاست (استخوان ساز) متوازن می شود.
در پوکی استخوان یا استئوپروز، ضخامت و اتصالات لایه های استخوانی کاهش پیدا می کند و کاهش قدرت استخوان می تواند منجر به افتادن و شکستگی های گوناگون در اندام سالمندان شود. افتادن در میان افراد سالمند، به خصوص در افراد مبتلا به پوکی استخوان، با هزینه پزشکی، مرگ و میر بالا در ارتباط است. جمعیت افراد مبتلا به پوکی استخوان در سراسر جهان درحال افزایش است. در اگثر موارد علائم پوکی استخوان ممکن است تا چندین دهه خود را نشان ندهند و ممکن است زمانی افراد به دکتر مراجعه کنند که شکستگی در نقاط مختلف بدن روی دهد و یا تغییرات ساختاری در ستون فقرات به دلیل شکستگی های ریز و فشاری ستون فقرات اتفاق افتد. پس قبل از شروع علائم به صورت واضح باید به سلامت استخوان ها توجه ویژه نمود.
آزمایشات چکاپ شامل تست های روتین در آزمایشگاه می باشد که جهت پیشگیری از بسیاری از بیماری ها کاربرد دارد. شناخت سریع و به موقع این بیماری با استفاده از آزمایشات پوکی استخوان ما را در پیشگیری از بسیاری از عوارض جبران ناپذیر آن می کند. (جهت کسب اطلاعات بیشتر به مقاله آزمایش چکاپ شامل چه آزمایشاتی است؟ مراجعه فرمایید).
علائم پوکی استخوان شامل موارد زیر می باشد:
• تخریب بافت استخوانی
• افزایش خطر شکستگی در نقاط مختلف بدن
• کاهش تراکم مواد معدنی استخوان
• کاهش حجم استخوان همراه با عدم تعادل در تشکیل استخوان و جذب دوباره استخوان
آزمایشات پوکی استخوان :
امروزه با افزایش آزمایشات پوکی استخوان و اسکن دانسیته استخوان بیماری پوکی استخوان راحت تر تشخیص و درمان می شود. استخوان به طور مداوم دچار تغییر و تحول می شود و بازجذب استخوانی توسط استئوکلاست ها و تشکیل استخوانی به وسیله استئوبلاست ها انجام می شود. استئوپروز یک بیماری شایع در زنان بعد از یائسگی است و با افزایش بازجذب استخوانی و کاهش تشکیل استخوان همراه است. نتیجه این حالت استخوان های لاغر و ضعیف است که مستعد شکستگی هستند. فرآیند مشابهی هم اکنون به طور افزایش یابنده ای در مردان مسن در حال شناسایی است. انجام آزمایشات پوکی استخوان امکان تشخیص زود هنگام و اجازه مداخله دارویی را برای جلوگیری از شکستگی استخوان می دهد.
آزمایشات پوکی استخوان به دو صورت زیر انجام می شود:
• اندازه گیری مارکرهای بیوشیمیایی استخوانی ( Bone Markers)
• نمونه برداری از بافت استخوان(Bone Biopsy)
آزمایشات پوکی استخوان و اندازه گیری مارکر های بیوشیمیای استخوانی :
آزمایشات پوکی استخوان اندازه گیری مارکر های بیوشیمیای استخوانی شامل مجموعه تست های خونی می باشد که که به عنوان روش غیر تهاجمی ( Non invasive) و بسیار با ارزش برای تشخیص نارسایی ها و اختلالات بافت استخوانی در مراحل اولیه و زود هنگام، کاربرد گسترده ای پیدا کرده است.
آزمایشات پوکی استخوان و اندازه گیری مارکر های بیوشیمیای استخوانی شامل موارد زیر می باشد:
• آزمایش ویتامین D3
• آزمایش کلسیم
• مارکر استخوانی N-MID Osteocalcin
• Intact PTH( I.PTH
• شاخص و مارکر کارکرد استئوبلاست ها ( سلولهای سازنده بافت استخوانی ): Total P1Np
• شاخص تجزیه و تخریب بافت استخوانی و کلاژن B- Cross. Lap (CTX)
آزمایش ویتامین D3:
ویتامین ها نقش مهمی در بدن ایفا می کنند بنابراین کمبود ویتامین ها در بدن مشکلات بسیاری را به وجود می آورد. (جهت کسب اطلاعات بیشتر به مقاله آزمایش چکاپ کامل ویتامین ها مراجعه فرمایید) آزمایش ویتامینD یکی از تست های مهم در آزمایشات پوکی استخوان می باشد. ویتامین D یک ویتامین محلول در چربی است که قابلیت ذخیره شدن در بدن را دارد و به رشد و استحکام استخوان ها از طریق کنترل تعادل کلسیم و فسفر کمک می کند.
ویتامین D به دلیل آن که از خورشید گرفته می شود، ویتامین خورشید هم نامیده می شود. هر روز که می گذرد محققان دلایل بیشتری برای اثبات تاثیر مثبت ویتامین D در حفظ سلامت بدن ارائه می دهند و مصرف این ویتامین را برای بدن ضروری می دانند. نقش اصلی ویتامین D، پیش ساز بودن هورمون هایی است که در جذب کلسیم و فسفر موثر بوده اند و به رشد استخوانی، استحکام استخوان ها و دندان ها، رشد سلول ها و سلامت استخوان در دوران کهنسالی کمک زیادی می کنند.
آزمایش کلسیم:
آزمایش یکی دیگر از تست های مهم آزمایشات پوکی استخوان می باشد. کلسیم یکی از مواد معدنی ضروری در رژیم غذایی ما می باشد که از مواد غذایی حاوی این ماده معدنی وارد بدن می شود. مواد غذایی که مقدار زیادی کلسیم دارند شامل فراورده های لبنی و غیرلبنی است که شیر و ماست از مهم ترین آنها می باشد. کلسیم یکی از مواد معدنی مهم بدن به شمار می رود. رشد، سوخت و ساز، خون سازی و عملکرد عصب و عضله هیچ کدام بدون مواد معدنی میسر نیست. (جهت کسب اطلاعات بیشتر به مقاله آزمایشات مواد معدنی شامل چه تست هایی می باشد؟ مراجعه شود)
مارکر استخوانی N-MID Osteocalcin:
استئوکلسین یا پروتئین Gla استخوان (BGP)، یک پروتئین غیرکلاژنی در استخوان است و توسط استئوبلاست ها ساخته می شود که در آزمایشات پوکی استخوان مورد بررسی قرار می گیرد. این مارکرها حین بازجذب از استخوان و تشکیل استخوان وارد جریان خون می شود؛ این ماده یک شاخص خوب برای متابولیسم استخوان است. سطوح سرمی BGP با تشکیل استخوان و تخریب آن (تغییر و تحول در ارتباط است. افزایش سطح آن با افزایش کمبود دانسیته مینرال استخوان در ارتباط است. BGP یک پروتئین وابسته به Vit K است. کاهش دریافت ویتامین K با کاهش سطح BGP در ارتباط است. این حالت ممکن است بتواند پاتوفیزیولوژی استئوپروز با نقص وابسته به ویتامین K را توضیح دهد.
مقادیر طبیعی:
کودکان
۹-۵ ساله: ۱۴۲-۴۷ نانو گرم در میلی لیتر
۱۳-۱۰ ساله: ۱۶۷-۴۹ نانو گرم در میلی لیتر
آقایان
۱۷-۱۴ ساله: ۲۰۳-۲۶ نانوگرم در میلی لیتر
بالغین: ۳۸-۹ نانو گرم در میلی لیتر
خانم ها
۱۷-۱۴ ساله: ۸۵-۱۴ نانوگرم در میلی لیتر
بالغین: ۳۲-۸ نانو گرم در میلی لیتر
Intact PTH( I.PTH
هورمون پاراتیروئید یا پاراتورمون از غده ای پارا تیروئید ترشح می شود. غده پاراتیروئید چهار غده بیضی شکل و مجزا در قسمت پشتی غده تیروئید هستند که با ترشح هورمون پاراتورمون وظیفه کنترل سطح سرمی کلسیم را برعهده دارند. این چهار غده معمولاً در قسمتهای بالا و پایین لوب های راست و چپ تیروئید در سطح پشتی قرار گرفته اند. هورمون های این غده بر سطح کلسیم تاثیر می گذارد بنابراین تغییر در سطح این هورمون به طور غیر مستقیم بر پوکی استخوان تاثیر دارد و در آزمایشات پوکی استخوان کاربرد دارد.
شاخص تجزیه و تخریب بافت استخوانی و کلاژن B- Cross. Lap (CTX)
در اثر فعالیت سلول های استئوکلاست با شکستن کلاژن طی فرایند جذب استخوانی، اسید آمینه های انتهایی در قسمت C-Terminal جدا گشته و وارد جریان خون می شود که به آن CTX یا B-cross laps می گویند، لذا مقادیر بالای مارکر بیوشیمیایی CTX در خون نشانگر افزایش جذب استخوانی (تحلیل استخوانی) است که می تواند بر اثر فعال شدن غده پاراتیروئید، مقادیر پایین هورمون استرادیول و با تاثیر کمتر، هورمون تستوسترون و همچنین هورمون SHBG به عنوان پروتئین ناقل این دو هورمون باشد.
اندازه گیری CTX به عنوان یک مارکر کاتابولیکی در تحلیل استخوان خصوصاً در ارزیابی نتیجه درمان نیز می تواند کمک کننده باشد ولی لازم است که سطح آن قبل از شروع درمان هم اندازه گیری شود. کاهش ۳۰ تا ۵۰ درصدی CTX پس از ۳ ماه از شروع درمان های ضد تحلیل استخوان نشان دهنده موثر بودن درمان می باشد.
مقادیر طبیعی:
آقایان
۳۰-۱۸ ساله: ۸۷۳-۱۵۵ پیکو گرم در میلی لیتر
۵۰-۳۱ ساله: ۶۳۰-۹۳ پیکو گرم در میلی لیتر
۷۰-۵۱ ساله: ۸۳۶-۳۵ پیکو گرم در میلی لیتر
خانم ها
قبل از یائسگی: ۵۷۳-۲۵ پیکو گرم در میلی لیتر
بعد از یائسگی: ۱۰۰۸ – ۱۰۴ پیکو گرم در میلی لیتر
شاخص و مارکر کارکرداستئوبلاست ها (سلول های سازنده بافت استخوانی): Total P1Np
پروپپتید آمنیوترمینال پروکلاژن تیپ PINP ) I )، مانند NTx به طور مستقیم با مقداری از کلاژن | که توسط استئوبلاست ها تولید می شود، متناسب است. غلظت ها در بیماران مبتلا به بیماری های مختلف استخوانی که با افزایش فعالیت استئوبلاستیک مشخص می شوند؛ افزایش یافته اند. IMNP موثرترین مارکر تشکیل استخوانی بوده و مخصوصا برای تحت نظر داشتن درمان های تشکیل استخوان و درمان های ضدبازجذب از استخوان به کار می رود.
PINP مهم ترین مارکر در ساخت و ساز استخوان است. آزمایش PINP در سری آزمایشات پوکی استخوان برای ارزیابی نتیجه درمان های ضد تحلیل استخوان و آنابولیک در بیماران با استئوپروز مفید می باشد. آزمایش PINP باید در یک زمان مشخص در آزمایشات دوره ای انجام شود چون میزان PINP در طی روز تغییر می کند برای مثال سطح آن در شب بیشتر می باشد. در بیماران با اختلال شدید کبدی ممکن است کبد قادر به پاکسازی PINP از جریان خون نباشد و این امر منجر به افزایش کاذب سطح PINP گردد.
مقادیر طبیعی:
بالغین
آقایان:
۲۲-۸۷ میکروگرم در لیتر
خانم ها:
قبل از یائسگی: ۸۳-۱۹ میکروگرم در لیتر
بعد از یائسگی: ۹۶-۱۶ میکروگرم در لیتر
آزمایش نمونه برداری از بافت استخوان bone biopsy
بعد از آزمایشات پوکی استخوان مارکر های بیوشیمی ممکن است آزمایش نمونه برداری درخواست شود. بیوپسی Biopsy به معنای گرفتن یک نمونه از بافت می باشد. در بیوپسی یا نمونه برداری از استخوان تکه کوچکی از استخوان را از بدن بیمار خارج می شود و آن را برای بررسی به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می شود. نمونه برداری از استخوان معمولا به این دلیل انجام می شود که در بررسی های خود به این نتیجه می رسیم که در بافت استخوان تغییراتی ایجاد شده ولی دقیقا نمی دانیم علت این تغییرات چیست. نمونه برداری از استخوان به دو صورت بسته یا باز انجام پذیر است.
در بیوپسی بسته Close biopsy که معمولا به صورت سرپایی و در کلینیک قابل انجام است ابتدا بیمار بر روی تخت معاینه در وضعیت مناسب دراز می کشد. سپس لباس محلی که باید از استخوان آن بیوپسی تهیه شود کنار زده شده و پوست آن محل با محلول های ضد عفونی تمیز و استریل می شود. پس از آن با تزریق یک ماده بی حس کننده پوست و بافت های زیر پوستی را بی حس می شود.
در مرحله بعد یک شکاف کوچک بر روی پوست داده شده و یک سوزن کلفت از طریق آن شکاف به زیر پوست فرستاده شده و تا روی استخوان مربوطه برده شود. با فشار دست ، سوزن به درون استخوان رفته و تکه ای از استخوان درون لوله جمع می شود. سپس سوزن را خارج می شود و تکه استخوان درون آن را بیرون آورده می شود و درون محلول نگهدارنده خاصی انتقال داده می شود. در آزمایشگاه پاتولوژی نمونه رنگ آمیزی و لایه بسیار نازکی از آن طی مراحلی ایجاد می شود به طوری که نور از آن عبور می کند. این نمونه در زیر میکروسکوپ نوری بررسی می شود.
آزمایش تراکم استخوان:
علاوه بر آزمایشات پوکی استخوان، تکنیک های رادیو گرافی و عکس برداری برای تشخیص این بیماری مفید است. از ابتدای تشکیل جنین به تدریج کلسیم در استخوان ها رسوب می کند و در زمان رسیدن به سن بلوغ و جوانی در بیست سالگی، استخوان ها کاملا متراکم می شوند. سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری استخوان نام روشی است که با استفاده از آن می توان سفتی و سختی و درجه محکم بودن استخوان های بدن را تعیین کرد. اندازه گیری تراکم استخوان یکی از روش های تشخیصص پوکی استخوان می باشد.
امروزه با ورود دستگاه های سنجش تراکم استخوان، تمایل فزاینده ای در میان پزشکان و در پی آن بیماران برای انجام این آزمایش و بررسی احتمال پوکی استخوان به وجود آمده است. متاسفانه مثل بسیاری دیگر از روش های بررسی جدید با توجه به مدرن بودن این نوع رادیولوژی، برخی تمایل زیادی برای انجام آن دارند، اما واقعیت این است که با وجود کمکی که اندازه گیری تراکم استخوان به تشخیص پوکی استخوان می کند، گاهی این آزمایش در منزل بی علت درخواست می شود و هزینه های اضافی بر جامعه تحمیل می شود.