روش 6 مرحله ای برای خواندن نوار قلب به زبان ساده

نوار قلبی یا الکتروکاردیوگرام (ECG/EKG) ابزاری است که برای تجسم الکتریسیته ای که در قلب جریان دارد استفاده می شود. توسط سایر پزشکان به عنوان EKG برای کاهش سردرگمی بین ECG و EEG که مخفف Electroencephalogram است، ترجیح داده می شود. نوار قلب برای بررسی ریتم قلب شما که می تواند نشان دهنده طبیعی یا غیر طبیعی بودن آن باشد، استفاده می شود. نوار قلب یک روش غیر تهاجمی است که در آن الکترودهایی بر روی پوست قفسه سینه و روی اندام ها قرار می گیرد تا فعالیت الکتریکی قلب را اندازه گیری کند. نتیجه غیر طبیعی EKG ممکن است به این معنی باشد که بیمار ممکن است از ناهنجاری های قلبی رنج ببرد.

مفاهیم کلی در مورد نوار قلب که قبل از تفسیر باید بدانیم

درک عملکرد نوار قلب مستلزم آشنایی با سیستم هدایت الکتریکی قلب و اجزای کلیدی آن است. این سیستم، وظیفه ایجاد و انتقال سیگنال‌های الکتریکی برای انقباض منظم عضله قلب را بر عهده دارد.

سیستم هدایت قلب

سیستم الکتریکی قلب از گره‌ها و مسیرهایی تشکیل شده که به طور هماهنگ، باعث ایجاد ضربان طبیعی قلب می‌شوند. مسیر هدایت از گره SA آغاز می‌شود و پس از عبور از مسیرهای مختلف، به انقباض بطن‌ها منجر می‌گردد.

1. گره Sino-Atrial (SA).

این گره در دهلیز راست قرار دارد و ضربان‌ساز اصلی قلب است. گره SA سیگنال الکتریکی اولیه را تولید کرده و ریتم طبیعی قلب از آن نقطه آغاز می‌شود. نرخ طبیعی تولید پالس در این گره بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربه در دقیقه است.

2. گره دهلیزی بطنی (AV).

پس از تولید پالس توسط گره  SA، سیگنال به گره AV می‌رسد. این گره وظیفه دارد تا با ایجاد یک وقفه کوتاه (حدود ۰.۱ ثانیه)، اطمینان حاصل کند که دهلیزها قبل از بطن‌ها به‌طور کامل منقبض شده‌اند.

3. گره هیس

سیگنال پس از گره AV به دسته‌ی هیس منتقل می‌شود. این دسته به شاخه‌های چپ و راست تقسیم شده و پیام را به سمت بطن‌ها هدایت می‌کند. هرگونه اختلال در این بخش ممکن است باعث بلوک شاخه‌ای شود.

4. الیاف پورکنژ

در مرحله پایانی، الیاف پورکنژ سیگنال را با سرعت بالا به تمام بخش‌های بطن منتقل کرده و انقباض هماهنگ بطن‌ها را ایجاد می‌کنند. این فرآیند باعث ظهور کمپلکس QRS در نوار قلب می‌شود.

5. نرخ ذاتی

هر بخش از سیستم هدایت قلب، نرخ ذاتی خاصی برای ایجاد ضربان دارد. اگر گره SA عملکرد خود را از دست دهد، گره‌های پایین‌دستی با نرخ‌های کمتری (۴۰ تا ۶۰ ضربه در AV و ۲۰ تا ۴۰ ضربه در پورکنژ) کنترل ضربان را به عهده می‌گیرند.

الگوی نوار قلبی

الگوی نوار قلب یک نمای تصویری از فعالیت الکتریکی قلب است که به‌طور معمول شامل پنج بخش اصلی می‌باشد که هرکدام اطلاعات خاصی را در مورد وضعیت قلب ارائه می‌دهند:

1. موج P

این موج نشان‌دهنده دپولاریزاسیون دهلیزها است، به این معنی که زمانی که این موج ظاهر می‌شود، سیگنال الکتریکی به دهلیزها منتقل شده و آنها شروع به انقباض می‌کنند. در واقع، موج P آغازگر هر ضربان قلب است و به‌طور معمول در ابتدای هر سیکل قلبی دیده می‌شود.

2. کمپلکس QRS

 این کمپلکس بازتاب دپولاریزاسیون بطن‌ها است و نشان‌دهنده زمانی است که سیگنال الکتریکی به بطن‌ها می‌رسد و آنها شروع به انقباض می‌کنند. این کمپلکس به‌طور معمول بسیار تیز و سریع است و به‌طور واضح نمایان می‌شود. اندازه و عرض کمپلکس QRS به وضعیت سیستم هدایت قلب بستگی دارد و تغییرات آن می‌تواند نشان‌دهنده اختلالات هدایتی باشد.

3. موج T

این موج نشان‌دهنده بازگشت به وضعیت استراحت بطن‌ها است. در واقع، زمانی که موج T ظاهر می‌شود، بطن‌ها به حالت آرامش و استراحت بازمی‌گردند. موج T معمولاً مثبت است و به‌طور معمول به دنبال کمپلکس QRS قرار می‌گیرد. تغییرات در شکل و اندازه موج T می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی مانند اختلالات الکترولیتی یا ایسکمی قلبی باشد.

4. فاصله PR

این فاصله نشان‌دهنده زمان انتقال سیگنال از دهلیز به بطن است. فاصله PR از آغاز موج P تا شروع کمپلکس QRS اندازه‌گیری می‌شود و زمان مورد نیاز برای عبور سیگنال از گره سینوسی (SA node) به گره دهلیزی-بطنی (AV node) و سپس به بطن‌ها را نشان می‌دهد. این فاصله معمولاً بین ۰.۱۲ تا ۰.۲۰ ثانیه در نوار قلب طبیعی است.

5.فاصله QT

فاصله QT نشان‌دهنده دوره زمانی است که فعالیت الکتریکی بطن‌ها ادامه دارد، از دپولاریزاسیون تا بازگشت به وضعیت استراحت (ریپولاریزاسیون). این فاصله از آغاز کمپلکس QRS تا انتهای موج T اندازه‌گیری می‌شود. طول طبیعی فاصله QT بستگی به ضربان قلب دارد و معمولاً باید کمتر از ۰.۴۰۰ ثانیه باشد. اگر فاصله QT طولانی یا کوتاه شود، می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات قلبی جدی مانند آریتمی‌های خطرناک باشد.

حالا که با اصول اولیه تمام شد، اجازه دهید به بخش ها و فواصل زمانی برویم. بخش ها و فواصل زیادی در نتیجه نوار قلبی یافت می شود، یعنی فاصله PR، بخش PR، کمپلکس QRS، بخش ST و فاصله QT. اما از آنجایی که ما در حال بحث در مورد اصول اولیه هستیم، اجازه دهید فقط در مورد فاصله PR و مجموعه QRS صحبت کنیم زیرا بیشتر ناهنجاری ها در این دو بخش و بازه یافت می شوند. بخش‌های دیگر نیز مهم هستند، اما فاصله PR و مجموعه QRS چیزی است که ما برای خواندن نتایج EKG به شیوه‌ای سریع و مؤثر به آن نیاز داریم. قبل از اینکه از فاصله روابط عمومی عبور کنیم، ابتدا نوار قلبی را مورد بحث قرار می دهیم.

نوار EKG شامل جعبه های بزرگ با خطوط پهن و داخل هر جعبه بزرگ 5 جعبه کوچک است. هر یک از جعبه های کوچک معادل 0.04 ثانیه است. از این رو، در 5 جعبه کوچک، معادل 0.20 ثانیه است.

روش 6 مرحله ای نحوه تفسیر نتایج نوار قلب

در ادامه، یک روش شش‌مرحله‌ای ساده برای تفسیر نوار قلب ارائه می‌دهیم که حتی افراد غیرپزشک نیز می‌توانند به کمک آن، اطلاعات ابتدایی نوار قلب را تحلیل کنند.

1. موج P را شناسایی و بررسی کنید

در نخستین گام از تفسیر نوار قلب، باید بررسی شود که آیا پیش از هر کمپلکس  QRS، موج P وجود دارد یا خیر. این موج نشان‌دهنده شروع فعالیت الکتریکی قلب از گره سینوسی (SA) و آغاز انقباض دهلیزهاست. موج P در حالت طبیعی گرد، منظم و با مدت‌زمانی کمتر از ۰.۱۲ ثانیه است. در صورت عدم وجود این موج یا نامنظم بودن شکل آن، ممکن است نشانه‌ای از اختلالاتی مانند فیبریلاسیون دهلیزی یا سایر آریتمی‌های دهلیزی باشد.

2. فاصله PR را اندازه گیری کنید

فاصله PR بازه‌ای است که از شروع موج P تا آغاز کمپلکس QRS اندازه‌گیری می‌شود و بیانگر زمان لازم برای عبور سیگنال الکتریکی از دهلیزها، عبور از گره AV و رسیدن به بطن‌هاست. این فاصله در حالت طبیعی بین ۰.۱۲ تا ۰.۲۰ ثانیه است؛ افزایش آن می‌تواند نشانه‌ای از بلوک دهلیزی-بطنی (AV block) درجه اول باشد، در حالی که کاهش آن ممکن است به وجود مسیرهای هدایت جانبی یا تاکی‌کاردی‌های منشأ گرفته از ناحیه اتصال دهلیز و بطن (ژانکشنال) اشاره داشته باشد.

3. کمپلکس QRS را اندازه گیری کنید

کمپلکس QRS نمایانگر دپولاریزاسیون بطن‌ها است و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های نوار قلب، اندازه‌گیری عرض آن حائز اهمیت است. این کمپلکس باید بین ۰.۰۶ تا ۰.۱۰ ثانیه طول داشته باشد تا طبیعی در نظر گرفته شود. اگر عرض آن بیشتر از این مقدار باشد، می‌تواند نشان‌دهنده وجود مشکلاتی مانند بلوک شاخه‌ای (که در آن انتقال سیگنال به یکی از بطن‌ها مختل می‌شود) یا منشاء بطنی ضربان قلب (که معمولاً نشانه‌ای از آریتمی‌های بطنی است) باشد.

4. ریتم را مشخص کنید

برای تعیین ریتم قلب، باید فواصل بین کمپلکس‌های QRS بررسی شوند. اگر این فواصل تقریباً برابر و منظم باشند، ریتم قلب منظم خواهد بود. در صورتی که فواصل نامنظم با الگوی مشخص وجود داشته باشد، مانند ضربان‌های زودرس یا بلوک‌های قلبی، ریتم به‌عنوان نامنظم با الگوی مشخص شناخته می‌شود. اگر فواصل کاملاً نامنظم باشند، مانند فیبریلاسیون دهلیزی، ریتم به‌عنوان نامنظم کامل شناخته خواهد شد. در ریتم سینوسی نرمال، هر کمپلکس QRS باید به‌طور منظم و با یک موج P همراه شود.

5. ضربان قلب را تعیین کنید

برای محاسبه ضربان قلب دو روش ساده وجود دارد:

• برای ریتم منظم: تعداد خانه‌های بزرگ بین دو کمپلکس QRS را شمارش کرده و عدد ۳۰۰ را بر آن تقسیم کنید. این روش به‌ویژه زمانی مفید است که ریتم قلب منظم باشد.
• برای ریتم نامنظم: تعداد کمپلکس‌های QRS را در مدت‌زمان ۱۰ ثانیه شمارش کنید و سپس آن عدد را در ۶ ضرب کنید تا ضربان قلب در دقیقه به‌دست آید.

ضربان نرمال قلب بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربه در دقیقه است. اگر ضربان قلب کمتر از ۶۰ باشد، به‌عنوان برادی‌کاردی و اگر بیشتر از ۱۰۰ باشد، به‌عنوان تاکی‌کاردی شناخته می‌شود.

6. نوار را تفسیر کنید

پس از بررسی دقیق چکاپ قلب و تحلیل اجزای مختلف آن، باید ارزیابی کلی از وضعیت قلب انجام شود. این ارزیابی شامل شناسایی ریتم‌های نرمال یا غیرطبیعی است. به‌طور مثال، اگر ریتم قلب نامنظم باشد یا فواصل بین کمپلکس‌های QRS بی‌نظم باشد، ممکن است نشان‌دهنده آریتمی‌ها یا مشکلات ریتمی باشد. علاوه بر این، باید اختلالات هدایتی مانند بلوک‌های دهلیزی-بطنی یا بلوک‌های شاخه‌ای بررسی شوند که معمولاً با تغییرات در فاصله PR یا کمپلکس QRS شناسایی می‌شوند. یکی دیگر از جنبه‌های مهم تحلیل نوار قلب، شناسایی نشانه‌های ایسکمی یا سکته قلبی است؛ تغییرات در قطعه ST یا موج T در این موارد اهمیت زیادی دارند. در نهایت، باید به بررسی علائم الکترولیتی مانند تغییرات در سطح پتاسیم پرداخته شود؛ افزایش یا کاهش پتاسیم می‌تواند باعث تغییرات در موج T یا حتی کمپلکس‌های QRS  و T شود. این ارزیابی‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا وضعیت کلی قلب بیمار را به‌دقت تشخیص داده و تصمیمات درمانی مناسب اتخاذ کند.

شش نوع تاکی آریتمی

مایکل اسپینر این روش را طراحی کرده تا پزشکان و دانشجویان پزشکی بتوانند با نگاه به نوار قلب (ECG) و فقط با بررسی ۴ شاخص ساده (سرعت، عرض QRS، ریتم، و وجود یا نبود موج P)، در کمتر از چند دقیقه نوع آریتمی را تشخیص دهند.

به‌عنوان مثال:

• اگر QRS باریک باشد و ریتم نامنظم باشد ، احتمالاً فیبریلاسیون دهلیزی است.

• اگر QRS گسترده و ریتم منظم باشد ، ممکن است تاکی‌کاردی بطنی باشد.

نتیجه گیری

تفسیر نوار قلب اگرچه در ابتدا پیچیده به نظر می‌رسد، اما با یادگیری اصول پایه و پیروی از یک روش تحلیلی مشخص، می‌تواند به‌صورت کاملاً ساده و کاربردی انجام شود. آشنایی با ساختار سیستم هدایت قلب، شناخت امواج و فواصل استاندارد، و بررسی الگوی ریتم و ضربان، از مهم‌ترین مراحل در تحلیل دقیق ECG هستند.