برای تشخیص سرطان چه آزمایشاتی باید انجام داد؟

متاسفانه بشر امروز بیماری های گوناگونی را تجربه می کند که گاها صعب العلاج هستند. برای مثال سرطان از جمله همین موراد است که به دلیل سختی در معالجه، برای انسان بسیار ترسناک به نظر می رسد. اما این ترس از گذشته است که علم هنوز موفق به درمان این بیماری خطرناک نشده بود. سرطان اگر به موقع تشخیص داده شود، می تواند درمان شده و بیمار به زندگی عادی خود باز گردد. برخی از انواع سرطان ها نیز به صورت غده های خوش خیم خود را نشان می دهند که کشنده نیستند. لذا اگر پزشک به شما بگوید به سرطان مبتلا شده اید، با تصور قدیم به آن فکر نکرده و درمان را شروع کنید. در ابتدا لازم است آزمایشاتی انجام گیرد تا مرحله بیماری و شدت ان تشخیص داده شده و روش درمانی مناسب مورد استفاده قرار گیرد. با مطالعه این مقاله با انواع آزمایشات خون تشخیص سرطان آشنا خواهید شد.

آزمایشات خون برای تشخیص سرطان به منظور کمک به شناسایی بیماران سرطانی به کار می رود. نمونه خون که برای تشخیص سرطان به آزمایشگاه فرستاده می شود، سلول های سرطانی یا پروتئین ها و موادی که توسط این سلول ها تولید می شود مورد بررسی قرار می گیرد. در بدن ما سلول ها به صورت کنترل شده رشد و تقسیم می شوند ولی در اثر عواملی ممکن است سلول بدون در نظر گرفتن مراکز کنترل تقسیم شود. تقسیم سلول ها باعث تولید تومور می کند.

تومور ها ممکن است خوش خیم یا بدخیم باشند‌. در تومور هایی بدخیم سلول ها از محل خود کنده می شوند و به اصطلاح متاستاز (مهاجرت) می کنند و باعث انتقال تومور به بخش های دیگر بدن می شوند و باعث سلول های سرطانی می کنند. سلول های سرطانی چند برابر سلول های عادی فعالیت دارند و باعث مصرف انرژی بیشتر از بدن می شوند و مواد سمی و دفعی بیشتری تولید می کنند.

علائم تشخیص سرطان:

آزمایشات تشخیص سرطان پس از ظهور علائم سرطان انجام می شود. علائم بالینی سرطان گاهی اوقات می تواند بدون هشدار پیشرفت کند اما اکثر موارد علائم هشدار دهنده دارند. هر چه زودتر علائم احتمالی سرطان را تشخیص داده شود، احتمال درمان موثر افزایش می یابد در نتیجه شانس زنده ماندن بیشتر می شود.

علائم سرطان شامل موارد زیر می باشد:

• کاهش وزن

• عرق شبانه

• مشکلات گوارشی در تومورهای معده

• تب مکرر

• خستگی های شدید

• درد

• تغییرات پوستی

• تنگی نفس

• خونریزی های غیرعادی

• توده های قابل لمس در بدن

• افسردگی

انواع سرطان در آزمایشات تشخیص سرطان:

سرطان ها انواع مختلفی بر اساس ناحیه ی شروع بیماری دارند که این نکته در آزمایشات تشخیص سرطان مورد توجه قرار می گیرد. سرطان های زیر یکی از رایج ترین انواع سرطان هستند :

_ سرطان مثانه

_ سرطان پستان

_ سرطان روده و مقعد

_ سرطان پروستات

_ سرطان کلیه

_ لوسمی

_ سرطان کبد

_ سرطان ریه

_ ملانوما

_ سندروم غیر هوجکین

_ سرطان پانکراس

_ سرطان پروستات

_ سرطان تیروئید

آزمایشات تشخیص سرطان:

برای درمان ، پیشگیری، و حتی پیگیری درمان تست های مختلفی درخواست می شود. این آزمایشات براساس علائم بیمار ممکن است در هر فردی متفاوت باشد. اما آزمایشات تشخیص سرطان رایج شامل موارد زیر می باشد:

آزمایش شمارش کامل سلول های خونی یا CBC:

آزمایش CBC یک غربالگری برای انجام آزمایشات تشخیص سرطان به شمار می رود. غربالگری به تشخیص و شناسایی زودهنگام سرطان کمک می‌کند. غربالگری سرطان عبارت است از مجموعه‌ای از تست‌های پزشکی که اگر پاسخ تست غربالگری منفی بود، خیال فرد آزمایش دهنده آسوده می‌گردد، اما اگر پاسخ مثبت بود دال بر وجود سرطان نیست، بلکه فرد را ملزم به انجام آزمایش‌های تکمیلی و پیگیری می‌نماید.

چنانچه در آزمایش‌ها تکمیلی نیز وجود سرطان تأیید شد به دلیل تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری جای هیچ‌ گونه نگرانی برای فرد نیست چرا که اساساً هدف اصلی انجام غربالگری این است که سرطان را در مراحل اولیه یعنی زمانی که هیچ علائم و نشانه‌ای ندارد، شناسایی کند که به دنبال این تشخیص به هنگام پروسه درمان کوتاه‌تر و در دسترس تر و نتیجه‌بخش‌تر خواهد بود.

آزمایش CBC یک آزمایش رایج و ساده می باشد که در آن سلول های خونی بررسی و شمارش می شوند. در سرطان ها ممکن است تعداد سلول های خونی افزایش یا کاهش یابند بنابراین از آزمایش CBC به عنوان یک آزمایش غربالگری استفاده می شود.

اندازه گیری اسید فسفاتاز:

اسید فسفاتاز در بسیاری از بافتهاء شامل کبد، گلبولهای قرمز، مغز استخوان و پلاکتها یافت می شود. بالاترین سطح آن در غده پروستات و در ایزوآنزیم PAP یافت می شود. معمولا (و نه همیشه) سطوح افزایش یافته در بیمارانی که مبتلا به سرطان پروستات از نوع متاستاز داده به خارج از کپسول و سایر بخش های بدن، به خصوص استخوان هستند؛ دیده می شود. درجه افزایش سطح آن نشان دهنده میزان گسترش بیماری است.

در گلبولهای سفید خون (بالاخص منوسیتها و لنفوسیتها نیز سطوح بالایی از اسید فسفاتاز وجود دارد. به همین دلیل می توان از آن برای تشخیص مرحله بالینی بیماریهای لنفوپرولیفراتیو و لوسمی سلول مویی کمک گرفت. در مردان، یک دوم کل اسید فسفاتاز (نزدیک به کل PAP) در غده پروستات یافت می شود. مقادیر کمتری در کبد، طحال، سلول های خونی و مغز استخوان وجود دارد. در زنان، كل اسید فسفاتاز از کبد، سلول های خونی و پلاکت ها ناشی می شود.

تومور مارکرها برای آزمایشات تشخیص سرطان:

تومور مارکرها یکی دیگر از تست هایی می باشند که ممکن است برای آزمایشات تشخیص سرطان استفاده شوند. در حالت عادی سیستم ایمنی بدن ما سلول ها را خودی و بیگانه را بر اساس پروتئین های سطحی سلول ها شناسایی و افتراق می دهد ولی در صورت سرطانی شدن سلول های خودی در سطح خود پروتئین هایی بروز می دهند که نشانگر سرطانی بودن سلول می باشد.

به این ترتیب سیستم ایمنی با استفاده از لنفوسیت های T و توانایی سلول کشی خود این سلول ها را شناسایی و تا حد ممکن از بین می برند. در آزمایشات تشخیص سرطان از این پروتئین ها نیز استفاده شده و به تشخیص سرطان کمک می کنند.

برای انجام این آزمایشات انواع تومور مارکر وجود دارد که در ادامه به توضیح آن ها می پردازیم:

CA_19-9

19 CA یک تومور مارکر است که در آزمایشات تشخیص سرطان پانکراس یا هپاتوبیلیاری به کار می رود. 9-19CA یک آنتی ژن کربوهیدراتی است که روی سطح سلول های سرطانی ایجاد می شود. در تشخیص کارسینوم پانکراس، وجود یک توده پانکراسی، یا انسداد صفراوی با افزایش شدید سطح 9-19CA جهت تشخیص سرطان پانکراس نسبت به پانکراتیت های خوش خیم است.

به همین ترتیب، در بیمارانی که علائم آنها عبارت است از آسیت، زردی، و افزایش سطوح 9-19CA باید احتمال سرطان هپاتوبیلیاری در نظر گرفته شود. ولی سطوح 9-19 CA ممكن است در همه بیماران مبتلا به کارسینوم پانکراس افزایش پیدا نکند. تقریبأ ۷۰٪ از بیماران مبتلا به کارسینوم پانکراس و ۶۵٪ بیماران مبتلا به سرطان هپاتوبیلیاری سطوح افزایش یافته دارند.

سطوح 9-19 CA در مراقبت بعد از درمان افرادی که سرطان پانکراس یا هپاتوبیلیاری داشته اند، استفاده می شود. در تعداد کمی از بیماران مبتلا به سرطان صفراوی یا پانکراس که پاسخ مثبتی به جراحی، شیمی درمانی یا رادیوتراپی داشته اند، کاهش در سطوح سرمی 9-19 CA این پاسخ را تأیید می کند. افزایش سریع سطح 9-19 CA ممکن است با عود یا رشد پیشرونده تومور در ارتباط باشد. سطوح با افزایش خفیف ممکن است در بیماران مبتلا به سرطان معده، سرطان کولورکتال، یا هپاتوما و حتی در ۶ تا ۷٪ از بیماران با بدخیمی های غیرگوارشی دیده شود.

بیمارانی که به پانکراتیت، سنگ اصفراوی، سیروز، بیماری التهابی روده، یا سیستیک فیبروزیس دچار هستند نیز می توانند افزایش خفیف در سطح 9-19 CA داشته باشند. به دلیل کمبود حساسیت و ویژگی این تست، 9-19CA در غربالگری تومورهای پانکراتیکو بیلیاری در جمعیت عمومی مؤثر نیست.

CA_125

CA_125 یک مارکر بسیار دقیق برای آزمایشات تشخیص سرطان اپی تلیالی غیرموسینوس تخمدان است. این مارکر در بیش از ۸۰% زنان مبتلا به سرطان تخمدان افزایش می یابد. این تومور مارکر حد بالایی از حساسیت و ویژگی را برای سرطان تخمدان داشته و مزایای بسیار زیاد بالینی دارد. تومور مارکر CA_125 سرم، هم چنین برای ارزیابی پاسخ بیمار به درمان به کار می رود. آزمایش های مقایسه ای سریال کاهش پیشرونده ای را در سطح CA_125 در بیمارانی که به درمان پاسخ داده اند، نشان می دهد.

همچنین، تومور مارکر CA_125 می تواند پیش بینی کند که آیا مشاهده مجدد (تکرار) لاپاروتومی تشخیصی مثبت خواهد بود. لاپاراتومی بررسی مجدد، تومور باقی مانده را در ۹۷٪ بیمارانی که سطح CA_125 بالاتر از mL/ واحد ۳۵ دارند، شناسایی می کند؛ تنها ۵۶٪ بیماران دارای سرطان تخمدان که سطح CA_125 آنها کمتر از mL /واحد ۳۵ بوده، لاپاراتومی مجدد مثبت خواهند داشت.

افت ناگهانی CA_125 بعد از دو مرحله شیمی درمانی یک روش پیش بینی دقیق در مورد پاسخ کامل به شیمی درمانی بوده و به عنوان یک نشانه خوب پیش آگهی استفاده می شود. این آزمایش یک تست غربالگری مؤثر برای جمعیت عمومی بدون علامت نیست. زیرا اختصاصیت این روش در جمعیت با ریسک بالا، در زنانی که سابقه فامیلی سرطان تخمدان دارند، و افزایش سطح آن در جمعیت عمومی نشان دهنده این است که یکی از بیماریهای خوش خیم یا بدخیم در ۹۵٪ از بیماران وجود دارد.

سایر تومورها و فرآیندهای خوش خیم نیز می توانند باعث افزایش سطح CA_125 شوند بیماری هایی که روی پریتونئوم اثر می گذارند، مانند سیروز، پانکراتیت، پریتونیت، اندومتریوز، و بیماری التهابی لگن، می توانند سطوح افزایش یافته ای از CA_125 بسازند. سایر بدخیمی ها که در مجرای ژنیتال زن، پانکراس، کولون، ریه و پستان رخ می دهد نیز، می توانند با افزایش سطح این پروتئین همراه باشند. در جمعیت طبیعی، ۱ تا ۲٪ افراد سطوح CA_125 بالاتر از mL/واحد ۳۵ دارند.

CA_15-3 و CA_27.29

CA_15-3 و CA_27.29 و مارکرهای سرمی مرتبط با تومور هستند که در آزمایشات تشخیص سرطان پستان و پیگیری درمان آن در مورد استفاده قرار می گیرد. سطوح CA_15-3 و CA_27.29 در کمتر از ۵۰ بیمارانی که سرطان پستان لوکالیزه یا تومور کم وزن دارند، بالا می باشد. در بیماران با سرطان پستان امتاستاتیک، در ۸۰٪ موارد سطوح 3-15 CA افزایش یافته و در ۶۵٪ موارد CA_27.29 افزایش می یابد. بنابراین مفید بودن این تست های آنتی ژنی به عنوان یک تکنیک غربالگری در سرطان پستان در مراحل اولیه (شایع ترین سرطان در زنان) کاملا محدود است.

این تومور مارکرها برای غربالگری بیماران در مورد سرطان پستان استفاده نمی شوند. بیماری های خوش خیم پستان و بدخیمی های غیر پستانی (مانند آنچه ریه، پانکراس، تخمدان و پروستات را درگیر میکند) نیز می توانند باعث افزایش سطح این آنتی ژن شوند. استفاده از این آنتی ژن ها باید در مونیتور کردن درمان بیماریهای پیشرفته محدود گردد

CA15 – 3 اولین تومور مارکر پستان بود که مورد استفاده قرار گرفت.

آزمایش ادرار برای انجام آزمایشات تشخیص سرطان خون:

علاوه بر آزمایش خون در منزل ممکن است از نمونه ادرار نیز برای انجام آزمایشات تشخیص سرطان استفاده شود.

پروتئین بنس جونز (Bence jones protein)

شناسایی پروتئین بنس جونز در ادرار به طور معمول نشان دهنده مولتیپل میلوما است (مخصوصا زمانی که سطح ادراری بالا باشد). این تست برای شناسایی و مونیتور کردن درمان و مرحله بالینی آزمایشات تشخیص سرطان مولتیپل میلوما به کار می رود.

پروتئین های بنس جونز پروتئین های زنجیره سبک مونوکلونال ایمونوگلوبولینها هستند که در ٪۷۵ از بیماران مبتلا به مولتیپل میلوما یافت می شوند. این پروتئینها به طور قابل توجهی توسط سلول های پلاسمای این بیماران ساخته می شوند. آنها همچنین ممکن است با متاستازهای توموری به استخوان، لوسمی لنفوسیتیک مزمن، لنفوما، ماکروگلوبولینمی و آمیلوئیدوز در ارتباط باشند.

زنجیره های سبک ایمونوگلوبولین معمولا به وسیله گلومرولهای کلیوی از خون پاکسازی می شوند و در توبولهای پروگزیمال بازجذب می گردند، بنابراین غلظت های زنجیره سبک ادراری بسیار پایین یا غیرقابل شناسایی هستند. تولید زنجیره های سبک مونوکلونال در مقادیر بالا، می توانند این مکانیسم بازجذب را در هم بشکنند. با توجه به اینکه پروتئین بنس جونز به سرعت توسط کلیه ها از خون پاکسازی می شود، ممکن است شناسایی آن در خون بسیار مشکل باشد؛ بنابراین ادرار برای مطالعه استفاده می شود. به طور طبیعی ادرار باید حاوی هیچ مقداری از پروتئین بنس جونز نباشد.

آزمایش نشانگر سرطان مثانه (Bladder cancer marker):

آنتی ژن تومور مثانه (BTA) و پروتئین ۲۲ ماتریکس هسته (NMP22) پروتئین هایی که توسط اسلولهای تومور مثانه تولید شده و در ادرار رسوب می کنند. بنابراین اندازه گیری این مواد در خون می تواند در آزمایشات تشخیص سرطان به کار گرفته شود. به طور طبیعی، سطوح بسیار پایین یا منفی این پروتئین ها در ادرار یافت می شوند. وقتی که سطوح مارکرهای سرطان مثانه طبیعی باشند سیستوسکوپی هم به ندرت به نتایج مثبت می رسد. وقتی که این مارکرها افزایش یافته هستند، عود تومور مثانه قوية مطرح شده و سیستوسکوپی برای تأیید عود سرطان مثانه اندیکاسیون دارد.

NMP22 نیز می تواند یک تست غربالگری خوب برای بیمارانی باشد که خطر بالاتری برای ایجاد سرطان مثانه دارند. اگرچه، این مارکرها می توانند در شرایط دیگری مانند جراحی اورولوژی أخير، عفونت مجرای ادراری، سنگ نیز افزایش یابند. کانسرهایی که حالبها و لگنچه کلیه را نیز درگیر کرده اند، می توانند با افزایش سطح BTA و NMP22 همراه باشند.