در مورد آزمایش NIPT چه می دانید؟

ممکن است نوزاد شما دارای بیماری ارثی باشد ولی شما اگر تست های لازم را انجام ندهید، زمانی متوجه این قبیل بیماری ها خواهد شد که کودک به دنیا آمده و اکنون شرایط بسیار سختی را خواهید داشت. در میان آزمایشات دوران بارداری که برای تعیین سلامت جنین انجام می گیرد، آزمایش NIPT تحت عنوان آزمایشات غیر تهاجمی قبل از تولد از جمله مهمترین تست هایی است که لام است مادران انجام دهند. این که این آزمایشات در چه زماین از بارداری انجام شوند بسیار مهم است زیرا اخیر در انجام تست، باعث از دست رفتن زمان برای جلوگیری از به دنیا امدن نوزاد بیمار و یا شروع درمان خواهد شد. توصیه می کنیم مادرانی که به تازگی باردار شده اند حتما این مقاله را با دقت مطالعه کنند تا با انواع آزمایشات NIPT ، زمان انجام هر کدام و لزوم انجام این تست ها بیشتر آشنا شوند.

آزمایش NIPT مخفف ‌کلمه ی آزمایش غیر تهاجمی قبل از تولد ( Non Invasive Prenatal Testing ) می باشد که قبلا به اسم NIPD به معنای تشخیص غیر تهاجمی قبل از تشخیص خوانده می شد ولی چون این روش عملا یک تست آزمایشگاهی می باشد، به نام NIPT تغییر یافت. همچنین این تست به آزمایش نیفتی Nifty یا سل فری (Cell Free) نیز معروف است که علت نامگذاری آن به این اسم به خاطر بررسی کروموزومی بدون در نظر داشتن سلول های جنینی می باشد.

در طول حاملگی، آزمایشات بارداری (برای کسب اطلاعات بیشتر به سایت مراجعه شود) آزمایشات و غربالگری های مختلفی بر اساس تست بارداری و سابقه ی ژنتیکی در خویشاوندان و عوامل دیگر ، توسط پزشک درخواست می شود که در این بین، آزمایشات ژنتیکی بسیار حایز اهمیت می باشند. یکی از مهم ترین ایراد های روش های قدیمی ، تهاجمی بودن آن ها است که احتمال سقط جنین را در پی دارد. به همین دلیل یافتن یک روش غیر تهاجمی که خطرات کمتری برای مادر و جنین به همراه داشته باشد، از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.

هم زمان با رشد جنین در رحم، برخی سلول های جفت و جنین تخریب شده و مقداری از خون بند نافی به جریان خون مادر منتقل می شود. در بدن مادر، آن دسته از سلول ها که تخریب شده و می میرند و DNA خود را آزاد می نمایند، وارد جریان خون می شوند که به این DNA که درون سلول نیست، DNA آزاد گفته می شود. بنابراین با نمونه گیری از خون وریدی مادر می توان DNA جنینی را از لحاظ اختلالات ژنتیکی بررسی کرد.

پس از آماده شدن نتیجه ی آزمایش NIPT با در نظر گرفتن جواب این آزمایش و بررسی سونوگرافی و تست سلامت جنین که در سه ماهه اول انجام شده، احتمال نیاز به بررسی ها و آزمایشات بیشتر مشخص می شود.

کاربرد آزمایش NIPT چیست؟

از آزمایش NIPT برای بررسی کروموزوم های شماره ی ۱۳ و ۱۸ و کروموزوم های جنسی X و Y استفاده می کنند و همچنین با استفاده از این آزمایش، بعد از هفته دهم بارداری به جنسیت جنین نیز می توان پی برد. اگرچه کاربرد این تست در بارداری های دوقلو نسبت به تک قلو دارای محدودیت های بیشتری است، اما معتبر بودن آن در بارداری های دوقلو به اثبات رسیده است.

به‌طورکلی تمرکز برنامه‌های غربالگری دوران بارداری بر روی تشخیص سندرم داون، NTDs و دو آنوپلوئیدی اتوزومال دیگر که کمتر شایع هستند یعنی تریزومی 18 (سندرم ادوارد) و تریزومی 13 (سندروم Patau) است.

سندرم داون یا تریزومی 21 شایع ترین آنوپلوئیدی در انسان با شیوع تقریباً 1 در 800 است. 70 درصد ناهنجاری های مادرزادی سندرمیک شامل تریزومی های زیر می باشد.

T18 (سندرم ادواردز)

سندروم ادواردز ناهنجاری نادری است که به علت وجود تعداد نامعمول کرموزوم‌ها در سلول‌های بدن بروز می‌کند و به نام تریزومی 18 نیز شناخته می شود. بچه‌های سالم با 46 کروموزوم متولد می‌شوند که این تعداد به 23 جفت کروموزوم تقسیم می‌شوند. بچۀ مبتلا به سندروم ادواردز (سندرم ادوارد) به جای داشتن یک جفت از کروموزوم 18، سه نسخه از این کروموزوم را در سلول‌های خود دارد. به همین علت این ناهنجاری کروموزومی را تریزومی 18 نیز می‌نامند.

T21 ( سندرم داون)

سندرم داون یا منگولیسم یکی از اختلالات شایع کروموزومی است و یکی از شایع ترین علل ناتوانی ذهنی به شمار می آید. این مشکل از هر 860 بچه، یک نوزاد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در تمامی گروه‌های نژادی نیز مشاهده می‌شود. جنین اطلاعات ژنتیکی خود را از طریق 46 کروموزوم از والدین خود به ارث می برد. 23 کروموزوم از پدر و 23 کروموزوم نیز از مادرش دریافت می کند. در سندرم داون یک کروموزوم اضافی به جنین منتقل می شود یعنی 47 کروموزوم دریافت می کند.

T13 (سندرم پاتو)

تریزومی 13 که سندرم پاتو نیز نامیده می شود، یک بیماری کروموزومی همراه با ناتوانی ذهنی شدید و آنومالی های فیزیکی در بسیاری از بخش های بدن می باشد. افراد مبتلا به تریزومی 13 اغلب دارای نقایص قلبی ، آنومالی های مغزی و طناب نخاعی ، وجود چشم هایی بسیار کوچک یا چشم هایی که بطور ضعیف توسعه یافته اند ( میکروفتالمیا ) ، انگشت های اضافه دست یا پا ، شکاف در لب با یا بدون شکاف در سقف دهان ( شکاف کام ) ، تون ماهیچه ای ضعیف ( هیپوتونی ) می باشند. به علت وجود مشکلات پزشکی متعدد، این بیماری تهدید کننده زندگی، بسیاری نوزادان مبتلا به تریزومی 13 در روزها یا هفته های اول زندگی خود می میرند. تنها 5 تا 10 درصد کودکان مبتلا به این بیماری بعد از اولین سال زندگی خود زنده می مانند و 10 درصد این ناهنجاری ها شامل سندرم ترنر ( مونوزومی X) می باشد.

سندرم ترنر Turner syndrome

سندرم ترنر یک بیماری ژنتیکی می باشد. این بیماری فقط در زنان دیده می شود. به طور طبیعی، زنان دارای دو عدد کروموزوم X هستند، اما در این سندرم، زنان دارای یک عدد کروموزوم جنسی X هستند، یا یکی از کروموزوم های X ناقص است. علائم در نوزادان شامل ورم دست و پاها و پهن شدن گردن می باشد و همچنین در بزرگسالی باعث رشد ناقص و یا عدم رشد در دوران بلوغ، شامل کم پشتی موها و کوچک ماندن سینه ها و قفسه سینه مسطح و صاف، همانند یک سپر و فقدان سیکل قاعدگی و ناباروری و افتادگی پلک چشم ها و خشکی چشم ها و کوتاهی قد را به دنبال دارد. سندرم ترنر در هر سنی می تواند تشخیص داده شود.

اگر در آزمایشات پیش از زایمان، تجزیه کروموزوم ها انجام شود، ممکن است این بیماری را قبل از تولد تشخیص بدهیم، بنابراین در صورت لزوم سریع تر تصمیم لازم را برای قطع بارداری گرفت. البته باید توجه داشت که حتی بعد از مثبت بودن جواب آزمایش NIPT نیز باید تست های تائیدی CVS (نمونه برداری از پرزهای جفتی) و آمینوسنتز برای اطمینان کامل انجام شود ولی با توجه به درصد مثبت کاذب بسیار پایین این آزمایش، تعداد مواردی که نیاز به این کار می‌باشد بسیار اندک خواهد بود.

شرایط لازم برای انجام آزمایش NIPT چیست؟

آزمایش NIPT بعد از هفته 9 بارداری در هر زمانی قابل انجام است. این آزمایش نیاز به ناشتایی ندارد و در هر ساعت از شبانه روز امکان انجام این آزمایش وجود دارد. نمونه ی مورد نیاز ۱۰ میلی لیتر خون از مادر که در لوله ی حاوی ضد انعقاد EDTA می باشد. در زنان باردار مبتلا به سرطان و یا زنانی که دارای سابقه دریافت خون طی 12 ماه گذشته دارند، این تست توصیه نمی شود. حساسیت این تست در حاملگی های دو قلویی در برخی منابع دارای شبهاتی می باشد، ولی تحقیقی برای عدم اعتماد در بارداری های دو قلویی درخصوص آزمایش NIPT به اثبات نرسیده است اما باید توجه داشت که حساسیت تست در این حالت کاهش می یابد ولی در خصوص بارداری های سه قلویی و بیشتر، انجام این آزمایش توصیه نمی شود.

آزمایش NIPT در چه کسانی درخواست می شود؟

آزمایش NIPT در موارد زیر درخواست می شود:

• در زنان بارداری که در بررسی های سونوگرافی، پرخطر تشخیص داده شده اند.

• در زنان بارداری که دارای سابقه ی حاملگی با اختلالات کروموزومی هستند.

• در افرادی که IVF شده اند

• در افراد با سابقه ی سقط جنین مکرر

• زنانی با سابقه پارگی کیسه آب در بارداری های قبلی

• یافته های غیر طبیعی اولتراسوند (افزایش NT)

• در زنان با بارداری جنین طلایی ( Golden baby) یعنی در زنانی که بعد از چند سال نازایی و درمان های دریافتی موفق به بارداری شده اند.

• یک انتخاب برای مواردی که کشت سلولی با شکست مواجه شده است.

• در بررسی بیماری های مرتبط با جنسیت

• بارداری های پر خطر مانند زنان باردار بالای 35 سال و کسانی که نتیجه پر خطر (مثبت) در روش های غربالگری رایج داشته اند.

• در زنانی که نمی توانند ریسک غربالگری های تهاجمی را بپذیرند.

روش انجام آزمایش NIPT چگونه است؟

در آزمایش NIPT بعد از خونگیری از مادر، نمونه برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه فرستاده می شود و این نمونه توسط کادر ابتدا DNA آزاد موجود در خون مادر که شامل فراگمنت های DNA مادر است ، استخراج شده و با استفاده از آخرین توالی یاب های نسل جدید ( Next Generation sequencing) تعیین توالی شده سپس با استفاده از محاسبات و نقشه برداری های بیوانفورماتیک، تعداد کوروموزم ها جنین محاسبه می شود. البته برای افزایش کارایی تست، بهتر است از روش هایی که Whole Genome Sequencing را به کار می برند، استفاده شود. این روش اطلاعات مفید تری برای آنالیز نهایی در اختیار می گذارد، به طوری که با حفظ صحت ، به عمق کمتری از خوانش، حدود یک سوم سایر روش ها، نیاز است. یعنی این روش دارای حساسیت 99.9% می باشد و احتمال خطا 0.1 % است.

علت تعیین جنسیت در آزمایش NIPT چیست؟

در آزمایش NIPT با تعیین هویت جنین، در مواردی که احتمال وراثت اختلالات ژنتیکی مرتبط با کروموزوم X یا X_linked وجود دارد و یا احتمال وجود اختلالات ژنتیکی مرتبط با کروموزوم Y یا Y_linked است که این اختلالات در کرموزوم X شامل سندرم X شکننده، دیستروفی عضلانی دوشن، هموفیلی و غیره می باشد، به طوری که اگر مادر حامل اختلال ژنتیکی در کروموزوم X باشد، امکان انتقال آن را به جنین پسر خود را دارد و امکان بروز بیماری در پسران وی وجود دارد. بنابراین اگر در این روش به تشخیص سریع تر جنین پسر برسیم ، می توانیم مشاوره ژنتیک و در صورت لزوم تست های ژنتیکی مورد نیاز را طراحی نماییم.

همچنین تعیین جنسیت در بیماری های که وابسته به کروموزوم های جنسی نیستند ولی جنسیت نقش مهمی در بروز یک سری از علائم مهم آن دارد، نیز اهمیت پیدا می کند. مثال معروف آن هایپرپلازی مادرزادی آدرنال می باشد که طی آن به دلیل مهار مسیر تولید کورتیکواستروئیدها، مسیر تولید هورمون های آندروژن افزایش یافته و اگر جنین دختر باشد باعث مردانه شدن اندام تناسلی خارجی وی می گردد. در این موارد باید از هفته 7 بارداری درمان با دگزامتازون را برای جنین های دختر شروع کرد و مانع از ترشح آندروژن ها شد.

مزایای استفاده از آزمایش NIPT

• دقت بالای انجام این آزمایش (دارای دقت 99.9٪ )

• یک روش غیرتهاجمی می باشد، بنابراین برای بارداری به طور کامل بی خطر می باشد.

• نتایج آزمایش به سرعت قابل دسترس می باشد ( ۷ الی ۱۰ روزه)

• تشخیص زود هنگام، آزمایش از هفته 10 بارداری قابل انجام بوده و این زمان به تصمیم گیری بهتر کمک می کند.

معایب آزمایش NIPT

• هزینه بالای آزمایش NIPT

• هر چند که نتیجه این تست دقت بالایی دارد ولی همه اختلالات کروموزومی مربوط به جفت، مادر، موازیسم جنین و یا موارد دیگر تشخیص داده نمی شود.

• قبل از هفته ۱۰ بارداری قابل انجام نمی باشد

• در بارداری های ۳ قلویی و بیشتر توصیه نمی شود

• در مادران با وزن بالاتر از 100 کیلوگرم احتمال عدم جوابدهی تست بسیار بالاتر است

تفاوت آزمایش NIPT با غربالگری سه ماهه ی اول و دوم بارداری چیست؟

آزمایش NIPT و غربالگری دوران بارداری هر دو از نمونه خون مادر قابل انجام است با این تفاوت که در سل فری به بررسی کروموزومی می پردازیم ولی در غربالگری پروتئین های سرمی اندازه گیری می شود. همچنین آزمایش NIPT دقیق تر از آزمایشات ترکیبی سه ماهه ی اول یا آزمون چهارگانه سه ماهه ی دوم برای ارزیابی احتمال یا خطر ابتلای کودک به سندرم داون است.

آیا ممکن است بارداری قبلی بر جواب آزمایش تاثیر داشته باشد؟

ممکن است برای شما سوال پیش آمده باشد که ممکن است از بارداری قبلی DNA جنین در خون مادر باقی مانده باشد و بر جواب آزمایش تاثیر بگذارد‌؟ در پاسخ به این سوال باید گفت DNA جنین در خون مادر بسیار ناپایدار بوده و نیمه عمر کوتاه و در حد دو ساعت دارد. بنابراین بلافاصله بعد از تولد یا سقط جنین از خون مادر حذف می شود، بنابراین بر جواب آزمایش NIPT نمی تواند تاثیری بگذارد. البته نیمه عمر کوتاه DNA جنین در خون مادر می تواند برای انجام آزمایش مسئله ساز باشد که برای حل این مشکل خون مادر بعد از خونگیری درون لوله های حاوی مواد به خصوصی قرار می گیرد تا از تخریب DNA جلوگیری شود و نمونه DNA را تا چند ساعت بیشتر برای انجام آزمایش نگهداری کند.

آزمایش غیرتهاجمی بارداری مدتی است در مراکز خصوصی انجام می شود و با نام های NIPT، سل فری، نیفتی و غیره نامیده می شود که آزمایشگاه آنی آزما با توجه به شرایط خاص زنان باردار امکان خونگیری در منزل و جواب دهی اینترنتی بدون حضور در آزمایشگاه را فراهم کرده است.