آزمایش کامل ادرار چه اطلاعاتی در اختیار ما قرار می دهد؟

حتما برای شما نیز تا به حال پیش آمده است که به دلیل دیدن علائمی از بیماری، به نزد متخصص مراجعه کرده و پزشک از شما می خواهد در اولین فرصت حتما آزمایش کامل ادرار را انجام دهید. آیا تا به حال این سوال برای شما پیش آمده است که آزمایش ادرار چه اطلاعاتی را برای متخصص فاش می کند که از طریق آن می تواند از وجود برخی از بیماری ها در بدن مطمئن شود؟ ادرار در واقع مجموعه ای از تمام مواد مضر شامل سموم، عناصر سنگین و حتی مواد غذایی مازاد بر نیاز بدن همانند پروتئین ها و… است که به صورت مایع از بدن دفع می شود. در آزمایشگاه نمونه ادرار شما براساس نوع فاکتورهایی که متخصص ذکر کرده آنالیز شده و نتیجه در مورد بیماری مد نظر، تفسیر خواهد شد. با مطالعه این مقاله می توانید متوجه شوید آزمایش کامل ادرار برای تشخیص چه بیماری هایی انجام می شود.

آزمایش کامل ادرار از تست های مهم و کلیدی جهت تشخیص بیماری های کلیوی و مجاری ادراری می باشد. بررسی ادرار به طور کلی در جهت تشخیص عفونت ادرار، خون در ادرار، وجود سلول های سرطانی و التهابی در ادرار، دفع پروتئین از ادرار، دفع املاح بدن از قبیل کلسیم و پتاسیم، از نظر دفع کریستال یا اجزاء مواد تشکیل دهنده سنگ های موجود در سیستم ادراری و وجود قارچ در ادرار می باشد. در برگه ی آزمایش ادرار چندین پارامتر مورد بررسی قرار می گیرید که شامل بررسی های ماکروسکوپی و میکروسکوپی ادرار می باشد.

آزمایش ماکروسکوپی ادرار: پارامتر های ماکروسکوپی یعنی ادرار را از لحاظ ظاهر بررسی می کند سپس با استفاده از نوار هایی ادرار از لحاظ شیمیایی نیز بررسی می شود.

آزمایش میکروسکوپی ادرار: بعد از بررسی ماکروسکوپی ادرار نمونه در سانتروفیوژ قرار می گیرد تا مواد حل شده ی آن رسوب کند و مایع روی آن دور ریخته می شود و از رسوب ادرار یک لایه ی نازک (لام) تهیه شده و زیر میکروسکوپ نمونه از لحاظ وجود گلبول های سفید، گلبول های قرمز، باکتری، قارچ، کریستال های سنگی و غیره بررسی می شود.

چه بیماری هایی با استفاده از آزمایش کامل ادرار قابل بررسی است؟

• وجود سنگ های ادراری

• عفونت ادراری بصورت اولیه نه به صورت قطعی

• تفریق آپاندیسیت

• هایپر گلایسمی

• بررسی بیماری های کلیوی و آسیب های نفروتیک

• اعتیاد

• بارداری

• سرطان مثانه و دیگر موارد مشابه

در ادامه به شرح هر یک از پارامتر های برگه ی آزمایش می پردازیم:

Color یا رنگ ادرار در آزمایش کامل ادرار

اولین پارامتر مورد بررسی در آزمایش ادرار رنگ می باشد. اما شاید برایتان سوال شود چرا رنگ ادرار بررسی می شود یا این که چرا رنگ ادرار مهم است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت رنگ ادرار نشان دهنده ی غلظت مواد در آن می باشد. وقتی فردی دچار کم آبی می شود کلیه ها سعی در حفظ آب می کنند و مواد زائدی را که باید دفع کنند را در آب کمتری حل می کنند بنابراین هر چه رنگ ادرار پر رنگ تر باشد نشانگر کم آبی فرد می باشد. به همین دلیل به افراد توصیه می شود به رنگ ادرار خود توجه داشته باشند تا در صورت پر رنگ بودن از وضعیت بدن خود آگاه شوند و مقدار کافی آب مصرف کنند.

اگر در صورت وجود آب کافی همچنان رنگ ادرار تغییری نکرد حتما به پزشک برای انجام آزمایش مراجعه شود. رنگ نرمال ادرار زرد روشن است. البته برخی دارو ها و ویتامین ها و مصرف مواد غذایی مانند چغندر رنگ ادرار را تغییر می دهد که جای نگرانی نیست.

Appearance در آزمایش کامل ادرار :

Appearance یا ظاهر به معنای بررسی نمونه از لحاظ شفافیت می باشد. نمونه ی ادرار به طور طبیعی شفاف یا به طور خیلی جزئی کدر می باشد و معمولا در جواب آزمایش ادرار clear نشانگر طبیعی بودن آن است.

نمونه ی ادرار ممکن است در مواردی کدر شود که شامل موارد زیر می شود:

• مصرف بعضی غذاهای حاوی چربی زیاد

• وجود عفونت و باکتری موجود در ادرار

• وجود گلبول سفید یا قرمز خون در ادرار

• وجود اسپرم

• قارچ

• موکوس و موارد دیگر

PH در آزمایش کامل ادرار :

ادرار در حالت طبیعی با توجه به ترکیبات آن اسیدی و اندازه شدت اسیدی بودن آن از نظر علمی حدود 6 می باشد. قلیائی شدن ادرار که اغلب در عفونت های ادراری و یا اسیدی بودن بیش از حد آن در تشکیل سنگ ها و اسیداوریکی و سیستئینی اتفاق می افتد کاملا غیر طبیعی است.

Specific Gravity در آزمایش کامل ادرار :

Specific Gravity یا وزن مخصوص ادرار نتیجه ی اندازه گیری اجزای مختلف همانند مواد دفعی و املاح ادرار است که به صورت عددی بیان می شود. وزن مخصوص بالا نشان دهنده ی ادرار غلیظ است. وزن مخصوص در حالت طبیعی در محدوده ی 1.005 تا 1.03 قرار دارد. بیماری های کلیوی و مصرف بیش از اندازه مایعات می تواند باعث کاهش این عدد شود. از طرف دیگر غلیظ شدن ادرار و کمبود مایع در بدن این عدد را بالا می برد.

Protein در آزمایش کامل ادرار :

افراد عادی به صورت نرمال کمتر از ۱۵۰ میلی گرم پروتئین و ۳۰ میلی گرم آلبومین (نوعی پروتئین) در روز از طریق ادرار دفع می کنند، اما دفع مقادیر بیشتر پروتئین در ادرار نشانه عملکرد ضعیف کلیه یا دیگر بیماری ها می باشد. البومین پروتئین اصلی خون است، بنابراین در دفع پروتئین در ادرار (پروتئینوری) نیز پروتئین اصلی دفع شده البومین (آلبومینوری) می باشد.

بیماری های خاص مانند دیابت و فشار خون می توانند سبب آسیب به سیستم فیلترکننده کلیه (گلومرول ها) شوند. با اندازه گیری حجم پروتئین درون ادرار، میتوان به میزان آسیب به کلیه ها و اینکه فرد به چه میزان در آینده در ریسک نارسایی کلیه قرار دارد دست یافت. دفع پروتئین در خانم‌های باردار بسیار خطرناک ‌تر از افراد عادی است. ورم، فشار خون بالا همراه کم شدن پلاکت های خون، کاهش هموگلوبین و بروز کم خونی شدید، مجموعه عواملی هستند که باعث بروز مشکلی به نام مسمومیت حاملگی (پره اکلامپسی و اکلامپسی) می شوند .

 Suger در آزمایش کامل ادرار :

به طور طبیعی میزان قند (گلوکوز) موجود در آزمایش ادرار بسیار کم بوده و یا اصلا وجود ندارد. میزان بالای قند در ادرار معمولا توسط دیابت یا وضعیت پیش دیابتی ایجاد می شود. این دو مورد مخصوصا هنگامی که کنترل نشده باشند می توانند سبب افزایش سطوح قند در خون شوند.

RBC ,Blood در آزمایش کامل ادرار :

البته وجود خون ممکن است به طور طبیعی در زنان در دوران قاعدگی رخ دهد که آن چه مسلم است مشکلی ندارد ولی در غیر این صورت وجود خون در آزمایش ادرار یک نشانه ی نگران کننده است که حتما باید جدی گرفته شود و با تشخیص دلیل حتما درمان شود چرا که شاید همین مقدار کم خون موجود در ادرار علامت و هشداری برای توجه بیشتر به سلامتی باشد. این پارامتر با نوار مخصوص ادرار مشخص می شود.

پارامتر Blood با استفاده از خواص شیمیایی و نوار رنگی ادرار مشخص می شود که در برگه ی آزمایش با جواب Positive یاNegetive پاسخ داده می شود ولی RBC یکی از پارامتر های میکروسکوپی ادرار می باشد که برای آن تعداد گلبول های قرمز مشخص می شود.

Ketons در آزمایش کامل ادرار :

اکتون در آزمایش ادرار در مواقعی که هیچ گونه ترشح انسولین وجود ندارد و یا ترشح آن بسیار کم است، در اثر شکسته شدن بیش از حد ذخایر چربی مقدار اسید چرب خون (که همان مواد سازنده چربی خون است) و در ادرار ایجاد می شود و به طرز خطرناکی بالا می رود. کتواسیدوز یک وضعیت اورژانسی در دیابت می باشد و احتمال وقوع آن در افراد مبتلا به هر دو نوع دیابت ۱و ۲ وجود دارد (البته در دیابت نوع ۲ این احتمال کمتر است). بنابراین لازم است تا این افراد با اصول پیشگیری از کتواسیدوز آشنا باشند و آنها را دقیقاً رعایت کنند. یکی از مهم ترین این اصول اندازه گیری کتون ادرار است.

Urobilinogen در آزمایش کامل ادرار :

در روده، بیلیروبین به ترکیبی به نام اوروبیلینوژن تبدیل می شود که از طریق مدفوع دفع می گردد. ۱۰تا ۱۵درصد اوروبیلینوژن ِمدفوع ، به خون باز جذب شده و از ادرار دفع می شود. اگر به هر علتی انسدادی در مسیر بیلی روبین از کبد به صفرا یا از صفرا به روده ایجاد شو (مثل سرطان یا سنگ های صفراوی) بیلیروبین وارد مدفوع نشده، اوروبیلینوژنی هم تولید نمی شود؛ لذا اوروبیلینوژن ِ ادرار منفی می شود. اگر ساخت بیلیروبین افزایش یابد و به مدفوع راه یابد (مثل یرقان همولیتیک یا هپاتیت) اوروبیلینوژن ادرار نیز افزایش نشان خواهد داد.

Bilirubin

بیلی روبین کونژوگه (مستقیم) به دلیل محلول بودن در آب می تواند از سد کلیه ها عبور کرده وارد ادرار شود (نوع غیرکونژوگه در آب نامحلول است) لذا در بیماری هایی که میزان بیلیروبین کونژوگه افزایش می یابد (مثل انسداد مجاری صفراوی) بیلی روبین در ادرار افزایش می یابد (دقت کنید که در نوزادان با بیلی روبین بالا، بیلی روبینوری نداریم)

Nitrite

برخی باکتری های موجود در ادرار که موجب تبدیل نیترات‏ها به نیتریت می شوند باعث مثبت شدن آزمایش نیتریت خواهد شد. در بیماران مشکوک به عفونت مجاری ادراری بررسی نیتریت صورت می گیرد .

در صورتی که باکتری های موجود در ادرار نتوانند نیترات تولید کنند نتایج منفی می شود. مانند مخمرها، مایکوباکتریوم توبرکولوزیس، نایسریا گنوره، باکتری‏های گرم مثبت، همچنین افزایش مقدار اسید اسکوربیک و یا ناکافی بودن ادرار در مثانه موجب منفی شدن نتایج می شود .

WBC

به وجود گلبول های سفید در ادرار پیوری گفته می شود. سلول های سفید در حالت نرمال در ادرار وجود ندارند، زیرا کلیه اجازه نمی دهد سلول های خونی به داخل ادرار وارد شوند و خون با ادرار تماس ندارد. بنابراین، سلول های سفید خون طبیعی در ادرار سالم وجود ندارد. برخی بیماری ها و اختلالات مانند عفونت کلیه و مثانه یا سنگ کلیه ممکن است باعث شود سلول های سفید خون وارد ادرار شود.

در اثر بسیاری از دلایل مختلف ممکن است سلول های سفید در ادرار یافت شود که می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت مثانه

• سیستیت بینابینی

• پیلونفریت

• سنگ کلیه

• عفونت ادراری

• انسداد سیستم ادراری

Epithelial

سلولهای اپیتلیال سطوح مختلف بدن شامل پوست، رگ های خونی، اندام‌ها و دستگاه ادراری را می پوشاند. مقدار بالای سلولهای اپی تلیال در ادرار فرد ممکن است نشانه‌ای از بیماری باشد. ادرار سالم حاوی تعداد کمی از سلولهای اپیتلیال است. آزمایش کامل ادرار می تواند به تعیین این که آیا فرد مبتلا به عفونت، بیماری کلیوی یا سایر مشکلات پزشکی است یا خیر، کمک کند.

نتایج آزمایش اپی تلیال ممکن است به صورت :

• Few

• Moderate

• Many

• یا به صورت تعداد گزارش شود.

Crystal

مشاهده ی مواد کریستالی در آزمایش کامل ادرار به علت ناهنجاری های کلیه می باشد. انواع مختلفی از کریستال ها با توجه به شکل و ساختار آنها وجود دارند. از انواع کریستال های اداری می توان به کریستال کلسیم اگزالات، فسافات آمورف، اورات آمورف، و غیره اشاره کرد.

Bacteria

یکی از مهم ترین علت های درخواست آزمایش کامل ادرار ، بررسی وجود باکتری در نمونه ی ادرار می باشد. وجود باکتری در ادرار به معنای عفونت می باشد. آناتومی بدن زنان به صورتی است که محل مناسبی برای رشد باکتری فراهم می کند بنابراین عفونت ادراری در زنان بسیار شایع تر از مردان است. چنان چه سه یا بیش از سه بار در سال به عفونت ادراری مبتلا می شود، حتما باید در پی درمان جدی باشید.

علائم عفونت ادراری شامل موارد زیر می باشد:

• احساس سوزش هنگام ادرار؛

• تکرر ادرار؛

• احساس درد یا فشار در پشت یا زیر شکم؛

• ادرار کِدِر، تیره، خونی یا دارای بوی غیرطبیعی؛

• احساس خستگی و سستی؛

• تب و لرز (این علامت نشان می‌دهد که احتمالا عفونت به کلیه‌ها رسیده است)

پزشک در صورت مثبت بودن باکتری در آزمایش ادرار ممکن است درخواست آزمایش کشت ادرار دهد تا نوع باکتری مشخص شود.

شرایط انجام آزمایش کامل ادرار :

آزمایش کامل ادرار نیاز به ناشتایی ندارد ولی توصیه می شود آزمایش کامل ادرار صبحگاهی باشد. طریقه ی تهیه نمونه به این صورت می باشد که فرد باید اول ادرار خود را بیرون بریزد و وسط ادرار را درون ظرفی که از آزمایشگاه دریافت شده است، نمونه جمع آوری شود و در نهایت آخر ادرار نیز بیرون ریخته شود. در واقع برای جمع آوری ادرار توصیه می شود از وسط ادرار تهیه شود.

آزمایش کشت ادرار :

آزمایش کشت ادرار برای تشخیص وجود یا عدم وجود عفونت ادراری به کار می رود. برای این آزمایش، نمونه ای از ادرار شخص مشکوک به بیماری را در محیط مناسب برای رشد با کتری کشت می دهند و پس از چند روز محیط کشت بررسی می شود.

اگر میزان باکتری های رشد کرده بر روی محیط از حد خاصی (به طور معمول 100000 کلونی از هر باکتری) فراتر بود، آزمایش مثبت گزارش می شود و به این معناست که شخص به عفونت ادراری مبتلاست. این آزمایش علاوه بر تشخیص بیماری، برای شناسایی نوع باکتری یا مخمری که سبب بروز عفونت شده اند نیز، مورد استفاده قرار می گیرد.

در بررسی های انجام شده توسط پزشکان، ثابت شده است که زنان، به دلیل تفاوت های آناتومی بدن ، بیش از مردان در معرض ابتلا به عفونت های اداری هستند. بنابراین این آزمایش ها برای آنان از ضرورت بیشتری برخوردار است. با این حال انجام آزمایش کشت ادرار هیچ ضرر و هزینه ی زیادی را برای فرد به همراه نداشته و توصیه می شود به محض مشکوک شدن به بروز عفونت به آزمایشگاه مراجعه شود.

شرایط آزمایش کشت ادرار:

آزمایش کشت ادرار هم چون آزمایش ادرار نیاز به ناشتایی ندارد. نمونه باید در ظرف استریل که از آزمایشگاه تهیه می شود، انجام گیرد. توجه باید داشت از باز گذاشتن در ظرف برای مدت طولانی و آلوده کردن آن اجتناب شود. نمونه توصیه می شود از ادرار صبحگاهی تهیه شود و قبل از انجام آزمایش فرد خود را کامل تمیز کند تا نمونه با باکتری های خارج از بدن آلوده نشود.