در چه زمان باید آزمایش هماتوکریت را انجام داد

خون، سیال زنده در بدن است که مسئول انتقال اکسیژن و مواد غذایی به اندام های بدن است. این مایع از مجموع گلبول های قرمز خون، گلبول های سفید و پلاکت تشکیل شده و هر کدام از این سلول ها، وظایفی در بدن دارند. گلبول های قرمز دارای پروتئینی به نام هموگلوبین هستند که مسئول انتقال اکسیژن به سلول های بدن است. اکنون تصور کنیم که شمار گلبول های قرمز در بدن کاهش یابد. در این صورت عارضه هایی همانند کم خونی، کم آبی در بدن، مرگ سلول ها به ویژه سلول های مغزی و… رخ می دهد. اما چگونه می توان از جمعیت گلبول های قرمز در بدن مطلع شود؟ برای این منظور آزمایش هماتوکریت طراحی شده است. اگر سطح هماتوکریت خون از حد نرمال بیشتر یا کمتر باشد، بدن در شرایط خوبی به سر نمی برد و بر این اساس درمان شروع خواهد شد.

آزمایش هماتوکریت چیست؟

آزمایش هماتوکریت نوعی آزمایش خون است. خون شما از گلبول های قرمز ، گلبول های سفید و پلاکت ها تشکیل شده است. این سلول ها و پلاکت ها در مایعی به نام پلاسما معلق می شوند. آزمایش هماتوکریت میزان گلبولهای قرمز موجود در خون شما را اندازه گیری می کند. گلبول های قرمز حاوی پروتئینی به نام هموگلوبین است که اکسیژن را از ریه های شما به بقیه بدن منتقل می کند. سطح هماتوکریت که خیلی زیاد یا خیلی پایین است ، می تواند بیانگر یک اختلال خونی ، کمبود آب بدن یا سایر شرایط پزشکی و بیماری ها باشد.

این آزمایش به صورت HCT ، PCV ، Crit، PCV؛ H و H (هموگلوبین و هماتوکریت) در نسخه شما درخواست می شود. آزمایش هماتوکریت اغلب بخشی از آزمایش شمارش کامل سلول های خونی یا آزمایش CBC است، که یک آزمایش معمول است که اجزای مختلف خون شما را اندازه گیری می کند. آزمایش CBC برای بررسی وضعیت سلامت عمومی فرد و غربالگری، تشخیص یا پایش انواع بیماری ها و شرایطی که بر سلول های خونی تأثیر می گذارد مانند کم خونی (آنمی)، عفونت، التهاب، سرطان، اختلالات انعقادی (خونریزی) و غیره درخواست می شود.

شمارش کامل سلول های خونی (CBC) آزمایشی است که سلولهای در گردش خون را آنالیز می کند. این سلول ها عبارتند از گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها. در واقع آزمایش CBC می تواند سلامت کلی بدن را ارزیابی کرده و به تشخیص انواع بیماری ها مانند عفونت، کم خونی، التهاب و سرطان خون (لوسمی) کمک نماید. سلول های خونی عمدتا در مغز استخوان تولید و بالغ می شوند. این سلول ها در شرایط طبیعی و در صورت نیاز، به جریان خون آزاد می شوند. در آزمایش CBC سه نوع سلول آنالیز شده که عبارتند از:

گلبول های قرمز خون

گلبولهای قرمز خون در مغز استخوان تولید می شوند و زمانی که بالغ شدند، وارد جریان خون می شوند. گلبول قرمز حاوی هموگلوبین (پروتئینی که اکسیژن را در سرتاسر بدن منتقل می کند) است. به طور معمول طول عمر یک گلبول قرمز 120 روز است، بنابراین مغز استخوان باید به طور مداوم گلبولهای قرمز جدید تولید کند تا جایگزین گلبولهای قرمز پیر، تخریب شده و یا از دست رفته بدلیل خونریزی شوند. گلبولهای قرمز به طور معمول از نظر اندازه و شکل یکنواخت هستند، اما ظاهر آنها می تواند تحت تأثیر شرایط مختلفی از جمله کمبود ویتامین B12 ، فولیک اسید و فقر آهن قرار گیرد.

یک مثال شایع که در آن گلبولهای قرمز تحت تاثیر قرار می گیرند، کم خونی (آنمی) است. در کم خونی، تعداد گلبول های قرمز و مقدار هموگلوبین کاهش می یابد. بیماری های مختلفی می توانند به کم خونی منجر شوند، بنابراین معمولا برای تعیین علت کم خونی، آزمایشات بیشتری باید انجام شود.

گلبول های سفید خون

گلبول های سفید در خون، سیستم لنفاوی و بافت ها وجود دارند که بخش مهمی از سیستم ایمنی را تشکیل می دهند. این سلول ها به محافظت در برابر عفونت ها کمک می کنند و همچنین در التهاب و واکنش های آلرژی (حساسیت) نقش دارند. پنج نوع مختلف گلبول سفید با عملکردهای متفاوت در بدن وجود دارد: نوتروفیل ها، لنفوسیت ها، بازوفیل ها، ائوزینوفیل ها و مونوسیت ها هستند. تعداد گلبول های سفید در خون نسبتا پایدار است. با این وجود، ممکن است این تعداد بسته به آنچه در بدن اتفاق می افتد، به طور موقت افزایش یا کاهش یابد.

به عنوان مثال، یک عفونت باکتریایی می تواند مغز استخوان را تحریک کند تا تعداد بیشتری نوتروفیل برای مقابله با عفونت تولید کند. در آلرژی ممکن است تعداد ائوزینوفیل ها افزایش یابد. تعداد لنفوسیت ها ممکن است در عفونت ویروسی افزایش پیدا کند. در برخی از بیماری ها، مانند سرطان خون، گلبول های سفید غیر طبیعی (بالغ یا نابالغ) ممکن است به سرعت تکثیر یافته و افزایش پیدا کنند.

پلاکت ها

پلاکت ها در واقع قطعات کوچکی از سلول هستند که در خون گردش می کنند و برای لخته شدن طبیعی خون (در مواقع نیاز) ضروری هستند. هنگامی که یک جراحت یا آسیب ایجاد شده و خونریزی شروع می شود، پلاکت ها به محل آسیب می چسبند، سپس کنار همدیگر تجمع کرده تا یک پلاگ (Plug) موقت تشکیل دهند و به این طریق به توقف خونریزی کمک کنند. همچنین پلاکت ها سیگنال های شیمیایی آزاد می کنند که باعث تجمع پلاکت های دیگر می شود و در نهایت به قسمتی از لخته خون پایدار در محل آسیب تبدیل می شوند تا زمانی که جراحت بهبود یابد.

افرادی که کاهش پلاکت یا اختلال عملکرد پلاکت دارند، ممکن است در معرض خطر خونریزی و مشکلات مربوطه باشند. افزایش پلاکت بیش از حد طبیعی می تواند باعث لخته شدن نابجای خون شود. (برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد آزمایش CBC می توانید به مقاله آزمایش CBC چیست و چه کاربرد هایی دارد مراجعه نمایید.) این آزمایش همچنین برای کمک به تشخیص اختلالات خونی مانند کم خونی ، وضعیتی که خون شما به اندازه کافی گلبول قرمز نداشته باشد ، یا پلی سیتمی ورا ، یک اختلال نادر است که در آن خون شما سلول های قرمز زیادی دارد، استفاده می شود.

چرا به آزمایش هماتوکریت نیاز دارم؟

ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما ممکن است به عنوان بخشی از معاینه منظم شما آزمایش هماتوکریت را سفارش داده باشد یا در صورت بروز علائم اختلال گلبول های قرمز مانند کم خونی یا پلی سیتمی ورا این آزمایش درخواست می شود. این علائم شامل:

علائم کم خونی:

تنگی نفس

ضعف یا خستگی

سردرد

سرگیجه

دست و پاهای سرد

پوست رنگ پریده

درد قفسه سینه

عارضه کم خونی زمانی بروز می‌ کند که خون فاقد هموگلوبین کافی است. هموگلوبین به گلبول ‌های قرمز خون در حمل اکسیژن از ریه ‌ها به تمام اندام ‌های بدن کمک می‌ کند. کم خونی انواع مختلفی دارد که هر کدام به دلایل مختلف بروز می‌ کنند و به اختصار در ذیل معرفی شده ‌اند:

انواع کم خونی

1. کم خونی ناشی از فقر آهن (IDA): این نوع کم خونی از شایع ترین انواع این بیماری است. فقر آهن زمانی بروز می‌ کند که بدن فاقد آهن کافی است. بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. این حالت معمولا در اثر از دست دادن خون به دلیل مشکلاتی همچون عادت ماهانه طولانی و سنگین، زخم ‌های داخلی، پولیپ‌ های روده یا سرطان روده بروز می‌ کند. همچنین، رژیم غذایی فاقد آهن کافی می‌ تواند منجر به بروز این حالت شود. در دوره بارداری نیز عدم وجود آهن کافی برای مادر و جنین موجب کم خونی از نوع فقر آهن می ‌شود.

2. کم خونی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین: این نوع کم خونی معمولا در اثر کمبود فولیک اسید یا ویتامین B-12 بروز می‌کند. این ویتامین‌ ها به بدن در سالم نگه داشتن خون یا سیستم عصبی کمک می‌ کنند. در این نوع کم خونی، بدن گلبول ‌های قرمز خونی تولید می‌ کند که نمی ‌توانند اکسیژن را به خوبی تحویل دهند.

3. بیماری‌ های نهفته: بیماری ‌های خاصی وجود دارند که می ‌توانند به توانایی بدن در تولید گلبول ‌های قرمز خونی آسیب برسانند. برای مثال، افراد مبتلا به بیماری‌ های کلیوی به ویژه بیمارانی که دیالیز می ‌شوند در معرض ابتلا به کم خونی قرار دارند. کلیه ‌های این بیماران قادر به ترشح هورمون های کافی برای تولید گلبول‌ های خونی نبوده و در هنگام دیالیز نیز آهن از دست می ‌دهند.

4. بیماری‌های خونی ارثی: اگر در خانواده سابقه بیماری خونی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آن در افراد دیگر نیز افزایش می ‌یابد. یکی از امراض خونی ارثی کم خونی گلبول ‌های داسی شکل است. به جای تولید گلبول‌های قرمز خونی طبیعی که به راحتی درون رگ ‌های خونی حرکت می ‌کنند، گلبول ‌های داسی شکل حرکت سختی داشته و دارای لبه ‌های خمیده هستند. این گلبول ‌ها نمی ‌توانند در رگ ‌های خونی ظریف به آسانی حرکت کنند و در نتیجه مسیر رسیدن خون به اعضای بدن را مسدود می‌ کنند. بدن گلبول‌ های قرمز داسی شکل را نابود می‌ کند، اما نمی‌ تواند با سرعت کافی انواع طبیعی و سالم جدیدی را تولید کند. این امر موجب بروز کم خونی می ‌شود نوع دیگری از کم خونی ارثی تالاسمی است. تالاسمی زمانی بروز می‌ کند که بدن ژن‌ های ویژه ‌ای را از دست می‌ دهد و یا ژن‌ های غیر طبیعی مختلف از والدین به کودک ارث می‌ رسد که به نحوه تولید هموگلوبین تاثیر منفی می‌ گذارند.

5. کم خونی آپلاستیک: نوع نادری از کم خونی است و زمانی بروز می ‌کند که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نمی ‌کند. از آنجا که این امر بر گلبول‌های سفید نیز تاثیر می‌ گذارد، از این خطر بالای بروز عفونت ‌ها و خونریزی ‌های غیر قابل توقف می ‌شود.

علائم پلی سیتمی ورا:

تاری دید یا دید مضاعف

تنگی نفس

سردرد

خارش

پوست قرمز

خستگی

تعریق بیش از حد

پلی سیتمی ورا نوعی سرطان خون می باشد که رشد آهسته ای دارد که در سلول های مغز استخوان شروع به تولید بیش از اندازه پیش ساز های سلول های قرمز خونی می نمایند. بنابراین این افزایش سلول های قرمز خونی می توانند باعث بروز مشکلاتی مانند غلیظ شدن خون و ایجاد لخته گردند. میزان شیوع این نوع سرطان خونی نادر بوده و برخی از افراد ممکن است سال ها از وجود آن در خود بی اطلاع باشند. اگر چه دلیل قطعی برای این بیماری هنوز شناخته نشده است ولی محققان بر این باورند که یک جهش ژنتیکی باعث بروز پروتئین های غیر طبیعی می گردد که مانع از توقف رشد سلولی گردیده و از طرفی به رشد بیش از حد سلول های قرمز خونی دامن می زنند.

در طول آزمایش هماتوکریت چه اتفاقی می افتد؟

برای انجام آزمایش هماتوکریت یک متخصص بهداشت و درمان با استفاده از یک سوزن کوچک ، نمونه خون را از رگ موجود در بازوی شما می گیرد. پس از وارد کردن سوزن ، مقدار کمی خون در لوله آزمایش یا ویال جمع می شود. ممکن است هنگام وارد شدن یا خارج شدن سوزن احساس سوزش کمی می کنید. این کار معمولاً کمتر از پنج دقیقه طول می کشد. (جهت کسب اطلاعات بیشتر در نحوه نمونه گیری و شرایط لازم برای آن می توانید به مقاله نمونه گیری خون در منزل مراجعه نمایید.)

آیا آمادگی خاصی برای انجام این آزمایش مورد نیاز می باشد؟

برای انجام آزمایش هماتوکریت نیازی به هیچ گونه آمادگی خاصی نیست. اگر ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی آزمایشات بیشتری را بر روی نمونه خون شما سفارش داده است ، ممکن است لازم باشد چندین ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید (چیزی نخورید و ننوشید). ارائه دهنده خدمات درمانی شما در صورت وجود دستورالعمل های ویژه به شما اطلاع می دهد. به صورت کلی ریسک بسیار کمی برای انجام آزمایش هماتوکریت یا نوع دیگر از آزمایش خون وجود دارد. ممکن است در مکانی که سوزن در آن قرار گرفته بود دچار درد جزئی یا کبودی شوید اما بیشتر علائم به سرعت از بین می رود.

نتایج آزمایش هماتوکریت چه معنی ای می دهد؟

اگر نتایج آزمایش هماتوکریت نشان دهد که سطح هماتوکریت خیلی کم است ، ممکن است بیانگر موارد زیر باشد:

کم خونی

کمبود تغذیه ای آهن ، ویتامین B-12 یا فولات

بیماری کلیوی

بیماری مغز استخوان

برخی از سرطان ها مانند لوسمی ، لنفوم یا مالتیپل میلوما

اگر نتایج آزمایش هماتوکریت نشان دهد که سطح هماتوکریت خیلی زیاد است ، ممکن است نشان دهنده موارد زیر باشد:

کم آبی ، شایع ترین علت بالا بودن سطح آزمایش هماتوکریت است. نوشیدن مایعات بیشتر معمولاً سطح هماتوکریت شما را به حالت عادی بازمی گرداند.

بیماری ریه

بیماری قلبی مادرزادی

پلی سیتمی ورا

اگر نتایج آزمایش هماتوکریت شما در حد طبیعی نباشد ، لزوماً به معنای این نیست که شما یک مشکل پزشکی داشته باشید که نیاز به درمان داشته باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد نتایج خود ، با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود صحبت کنید.بسیاری از عوامل می توانند بر روی نتایج آزمایش هماتوکریت شما تأثیر بگذارند، از جمله انتقال خون، بارداری یا زندگی در ارتفاع زیاد. پس هنگان دریافت جواب آزمایش های خود این موارد را نیز در نظر داشته باشید.

شما می توانید آزمایش هماتوکریت و سایر آزمایش های خون خود را بدون این که نیاز باشد به صورت حضوری به آزمایشگاه مراجعه نمایید به وسیله آزمایش در منزل و در آزمایشگاه آنی آزما انجام دهید. برای این کار کافیست تا به سایت آنی آزما مراجعه نمایید و پس از طی مراحل پذیرش اینترنتی نسبت به تعیین مکان و زمان نمونه برداری در منزل خود اقدام نمایید.