با سرد شدن هوا، یکی از بیماری هایی که سلامت انسان را تهدید می کند، ابتلا به آنفولانزا است. در کشور ما نیز چند سال است که این بیماری در پاییز و زمستان خود را نشان می دهد. اما آنچه که مردم ما را به شدت می ترساند، مرگ هایی که در اثر آنفولانزا رخ می دهد. همین باعث شده است که یک تصور غلط در بین مردم شروع به شکل گرفتن کند. تصور مبنی بر اینکه آنفولانزا کشنده است. این باور کاملا غلط است این بیماری تنها گروه خاصی از افراد را که بدن ضعیف دارند، به خطر می اندازد و البته بدان معنا نیست که منجر به مرگ این عزیزان می شود. به هر تیم متخصص آزمایشگاه شبانه روزی آنی آزما لازم دانست مقاله ای تنظیم کند تا شما بتوانید اطلاعات کامل و صحیح به دست آورده و با این بیماری بیشتر آشنا شوید.
آیا بیماری آنفولانزا کشنده است؟ با شروع فصول پاییز و زمستان، تعداد بسیاری از مردم در سراسر جهان با بیماری آنفولانزا دست و پنجه نرم میکنند. گرچه در باور عمومی این بیماری خطرناک نیست اما حقیقت این است که آنفولانزا میتواند کشنده باشد. این بیماری عمدتا توسط ویروسهای خانواده «ارتومیکسوویروسها» ایجاد شده که خود به سه دسته (A, B, C) تقسیم میگردد. ویروس آنفولانزا میتواند دو گروه جانوری یعنی پستانداران و پرندگان را درگیر کرده و حتی در میان این دو گروه جا به جا شود.
تب، تعریق، سردرد، درد عضلات و مفاصل، گلو درد، احتقان بینی، عطسه و سرفه از علائم آنفولانزا است و بیماری معمولا بین دو تا هفت روز ادامه مییابد. بسیاری از مردم بر این باورند که عامل آنفولانزا سرمای هوا است . درحالی که تنها دلیل ابتلا به آنفولانزا عفونت ویروسی است که ارتباطی با هوای سرد ندارد. در فصول پاییز و زمستان عواملی مانند باز شدن مدارس و تماس کودکان با هم، تمایل بیشتر مردم به ماندن در فضاهای سرپوشیده و خشکی هوا به این ویروسها اجازه پخش و تکثیر میدهند. به همین علت شیوع این بیماری در فصول سرد بیشتر از فصول گرم است.
براساس برآورد سازمان جهانی بهداشت سالانه حدود ۳ تا ۵ میلیون نفر به بیماری آنفولانزا مبتلا شده و از این تعداد حدود ۲۹۰ هزار تا ۶۵۰ هزار نفر در جهان در اثر ابتلا به آن جان خود را از دست میدهند.
چه افرادی در خطر مرگ در اثر ابتلا به آنفولانزا قرار دارند؟
در میان مبتلایان به آنفولانزا دو گروه سنی بیشتر از سایر گروهها در معرض مرگ ناشی از این بیماری قرار دارند: کودکان زیر ۵ سال و سالمندان بالای ۶۵ سال.
افرادی که در میان این دو گروه سنی قرار دارند، در صورتی که دچار بیماریهای قلبی-عروقی، بیماریهای ریوی، بیماریهای نقص ایمنی، سرطان در مراحل پیشرفته و یا دیابت باشند نیز در معرض خطر مرگ ناشی از آنفولانزا قرار دارند. تحقیقات جدید نشان میدهد افرادی که از بیماریهای قلبی-عروقی رنج میبرند، در زمان ابتلا به آنفولانزا ۶ برابر بیشتر از حالت عادی در معرض سکته قلبی قرار میگیرند.
در زمان ابتلا به آنفولانزا ممکن است افراد دچار عفونت ثانویه شوند. عفونت ثانویه در کودکان، سالمندان و بیماران مبتلا به بیماریهای ریوی، بیماریهای نقص ایمنی، سرطان در مراحل پیشرفته و دیابت، به دلیل ضعف سیستم ایمنی ممکن است با خطراتی همراه باشد. در عفونت ثانویه باکتریها به بدن فرد مبتلا به آنفولانزا ویروسی حمله کرده و با تشدید بیماری و همچنین ایجاد عفونتهای جدید در حلق، گوش و بینی و همینطور ریه، سبب تضعیف بیشتر سیستم ایمنی شده و به دلیل عدم توانای بدن این افراد در مبارزه با عفونتهای ویروسی و باکتریایی ممکن است جان خود را از دست بدهند.
آنفولانزا چیست؟
آنفولانزا یا گریپ بیماری واگیردار است که توسط نوعی ویروس RNA یا بیماری از خانواده اورتومیکسویریده (Orthomyxoviridae) ایجاد میشود. این نوع ویروسها در پرندگان و پستانداران بیماری ایجاد میکند. این بیماری باعث عفونت حاد دستگاه تنفسی میشود که با سردرد ناگهانی، درد ماهیچه، تب و ضعف و بیحالی شدید نمایان میشود. سه تیپ از ویروس آنفولانزابه نامهای آ (a)، ب (b)، ث (c) وجود دارد. تیپ آ در انسان و حیوانات، تیپ بی در انسان و پستانداران و تیپ سی فقط در انسان دیده میشود.
در کمیته بینالمللی نامگذاری ویروسها ویروس تیپ دی نیز در این خانواده مشاهده میشود .ICTVدر حالت معمولی دوره بیماری ۳ تا ۴ روز است. بیماری آنفولانزا یک عفونت تنفسی کوتاه مدت ولی تا اندازه شدید در افراد سالم و بالغ محسوب میشود. در افراد سالمند و کودکان و افراد دارای بیماری زمینه قلبی، تنفسی تهدیدکننده است. آنفولانزا اولین بار در سال ۱۹۳۳در راسو جدا شده است.
در قرن بیستم ویروس آنفولانزااسپانیایی در سال ۱۹۱۸ شیوع پیدا کرد و عامل مرگ بیش از ۴۰ درصد از سربازان آمریکایی در این جنگ بود. همچنین آنفولانزا آسیایی در سال ۱۹۵۸، و آنفولانزا هنگ کنگی در سال ۱۹۶۸ نیز در کنار آن در مجموع بیش از یک میلیون مرگ را سبب شدهاند. تا امروز آمار مرگ و میر یک سیر نزولی را طی کردهاست. به این صورت که در آغاز فعالیت این ویروس مرگهای دسته جمعی حتی ۴۰ میلیون نفر در یکسال گزارش شده است اما به مرور کاهش یافت. امروزه گونههای جدیدتر این ویروس مانند آنفولانزا پرندگان یا آنفولانزا خوکی نیز ظهور کردهاند.
بیماریهایی چون بیماری قلبی، ریوی، کلیوی، دیابت، آسم، بارداری و کهنسالی امکان مبتلا شدن افراد به آنفولانزارا افزایش میدهند. همچنین کودکان به علت سیستم دفاعی ضعیف بیشتر به این بیماری مبتلا میشوند. چون این ویروس از طریق تنفسی انتقال مییابد در مکانهای عمومی امکان انتقال آن بیشتر است. آلودگی از انسان به انسان است نه از پرندگان به انسان یا از تخم مرغ به انسان.
آنفلوآنزای H1N1
ازنظر فنی، اصطلاح آنفلوآنزای خوکی به آنفلوآنزایی اشاره میکند که در خوکها رخ میدهد. گاهی خوکها ویروس آنفولانزارا به انسانها و عمدتا به پرورشدهندگان خوک و دامپزشکان منتقل میکنند. گاهی نیز فردی که به عفونت آنفلوزای خوکی مبتلا است، آن را به دیگران انتقال میدهد. در بهار سال ۲۰۰۹، دانشمندان سویهی خاصی از ویروس آنفولانزارا پیدا کردند.
این ویروس که H1N1 نامیده شد، ترکیبی از ویروسهای خوکها، پرندگان و انسانها بود. در جریان فصل آنفلوآنزای سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۰، H1N1 موجب بروز عفونت تنفسی در انسانها شد و با عنوان آنفلوآنزای خوکی معروف شد. بهعلت اینکه تعداد بسیار زیادی از مردم در سرتاسر جهان در آن سال به این عفونت مبتلا شدند، سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که آنفلوانزای ناشی از ویروس H1N1 یک همهگیری جهانی است.
از آن زمان، دانشمندان شیوهی نامگذاری ویروسها را تغییر دادند. ویروس H1N1 اکنون با نام H1N1v شناخته میشود. حرف v مخفف واژهی «واریانت» است و نشان میدهد که این ویروس بهطور معمول در جمعیتهای حیوانی در گردش است اما در انسانها نیز مشاهده شده است. از سال ۲۰۱۱، سویهی دیگری از این ویروس یعنی H3N2v در جمعیتهای انسانی در گردش بود و موجب آنفولانزا شد.
ویروسهای آنفولانزا به خانوادهی ارتومیکسوویریده (Orthomyxoviridae) تعلق دارند. ویروس آنفولانزا براساس پروتئینهای مرکزی خود به انواع A، B و C تقسیم میشود. فقط انواع A و B موجب بروز بیماری در انسان میشوند. زیرگروههای مختلف ویروسهای آنفلوآنزای نوع A براساس گلیکوپروتئینهای موجود روی پوشش خود شناسایی میشوند. این گلیکوپروتئینها دارای فعالیت هماگلوتینین (HA) یا نورآمینیداز (NA) هستند (N و H که در نامگذاری ویروس استفاده میشود، مخفف واژههای نورآمینیداز و هماگلوتینین است).
درمجموع ۱۶ زیرمجموعه از هماگلوتینین و ۹ زیرمجموعه از نورآمینیداز وجود دارد که میتوانند ترکیبهای مختلفی را تشکیل دهند. میزان زیاد جهش و نوترکیبی ژنتیکی مکرر این ویروسها باعث ایجاد تنوع زیادی در آنتیژنهای HA و NA میشود. جهشهای کوچک نقطهای که موجب بروز تغییرات کوچک (رانش آنتیژنی) میشوند، بهطور مکرر اتفاق میافتند. رانشهای آنتیژنی ویروس را قادر میسازد که از فرایند تشخیص سیستم ایمنی فرار کند و این امر منجر به شیوع مکرر آنفولانزا در طول سال میشود. تغییرات عمده در آنتیژن HA (شیفت آنتیژنی)، در اثر نوترکیبی مواد ژنتیکی زیرگروههای مختلف A با هم اتفاق میافتد.
شیفتهای آنتیژنی که منجر به ایجاد سویههای پاندمیک جدیدی میشوند (سویههایی که منجر به همهگیری جهانی بیماری میشوند)، اتفاقات نادری هستند که ازطریق نوترکیبی بین زیرگروههای انسانی و حیوانی رخ میدهند، برای مثال ویروس آنفلوآنزای H1N1، نوترکیبی جدیدی بود که پیش از آن هرگز در جمعیتهای انسانی دیده نشده بود. این ویروس با ویروسهای آنفلوآنزای فصلی انسانی کنونی یا پیشین ارتباط ژنتیکی نزدیکی ندارد.
*آنفلوآنزای پرندگان به بیماری اشاره دارد که ناشی از عفونت با ویروس نوع A آنفولانزایعنی آنفلوآنزای پرندگان است. این ویروس بهطور طبیعی در پرندگان آبی وحشی وجود دارد و میتواند طیور اهلی و دیگر پرندگان و گونههای جانوری را درگیر کند. ویروسهای آنفلوآنزای پرندگان معمولا موجب عفونت انسان نمیشوند. بهگفتهی رئیس بخش مدیریت بیماریهای عفونی وزارت بهداشت، تاکنون هیچ موردی از عفونت انسان با ویروس آنفلوآنزای طیور در کشور گزارش نشده است
علائم بیماری
علائم بیماری میتواند خفیف یا شدید باشد. تب و لرز، سردرد، دردهای عضلانی از جمله کمردرد، خستگی، سرفه (که ممکن است با خلط همراه باشد)، گلودرد، ایجاد زخمهایی داخل دهان-بینی-روی سطح پوست، خشونت صدا، (استفراغ و حالت تهوع) که دلیل آن سندروم ری است. گلودرد خارش بدن کوفتگی از علایم شایع بیماری هستند. این علائم معمولاً دو روز پس از مواجهه با ویروس بروز میکنند و معمولاً کمتر از یک هفته باقی میمانند.
با این حال سرفه کردن ممکن است بیش از دو هفته مشاهده شود. آنفولانزا در تمام سنین به غیر از دوران شیرخوارگی دیده میشود. حالت تهوع و استفراغ ممکن است در کودکان مشاهده شود اما در بزرگسالان متداول نیستند. شیوع ناگهانی انواع مختلف آنفولانزاتقریباً هر زمستان رخ میدهد و شدت آنها متفاوت است. علایم مشابه سرماخوردگی به همراه درد عضلانی و بی حالی در حدی که بیمار توان بیرون آمدن از تخت را ندارد از علایم تفریق آنفولانزا از دیگر بیماریهای تنفسی عفونی است.
تقریباً ۳۳٪ از افراد مبتلا به بیماری آنفولانزا فاقد علائم این بیماری هستند.
پدیداری علائم آنفولانزا ممکن است یک یا دو روز پس از ابتلا بهطور کاملاً ناگهانی آغاز شود. معمولاً لرز و بدن درد نخستین نشانهها هستند، اما بروز تب نیز از علائم رایج در بدو ابتلا به بیماری است و دمای بدن به بازه ۳۸ تا ۳۹ درجه سانتیگراد (حدود ۱۰۰ تا ۱۰۳ درجه فارنهایت) میرسد. بسیاری از افراد به اندازهای بیمار میشوند که چندین روز در بستر میمانند، و دردها و تیر کشیدنهایی را در سراسر بدن خود تجربه میکنند که در پشت بدن و پاها دردناکتر هستند.
علائم آنفلوآنزا
- تب و لرز
- سرفه
- گرفتگی بینی
- آبریزش بینی
- گلودرد
- گرفتگی صدا
- گوشدرد
- درد ماهیچه
- خستگی
- سردرد
- تحریک و آبریزش چشم
- قرمزی چشمها، پوست (بهویژه صورت)، دهان، گلو و بینی
- در کودکان، علائم گوارشی مانند استفراغ، اسهال، و درد شکمی ممکن است در کودکان مبتلا به آنفلوآنزای نوع ب، شدیدتر باشد
ممکن است در مراحل اولیه ابتلا، تمایز دادن سرماخوردگی و آنفولانزا از یکدیگر سخت باشد. علائم آنفولانزا ترکیبی هستند از نشانههای سرماخوردگی و سینه پهلو، بدندرد، سردرد و کوفتگی. در افراد بالغ، معمولاً اسهال از جمله علائم آنفولانزامحسوب نمیشود. اگرچه این نشانه در برخی موارد ابتلا به «آنفلوآنزای پرندگان» H5N1 دیدهشده و همچنین در کودکان میتواند یکی از علائم بیماری باشد. علائم و نشانههایی که بهطور موثقی در مبتلایان به بیماری آنفولانزا دیده شدهاند در جدول روبرو آمدهاند.
ترکیب ویژه تب و سرفه بهعنوان بهترین عامل برای پیشبینی ابتلا به بیماری آنفولانزا تشخیص داده شدهاست؛ با افزایش دمای بدن به بیشتر از ۳۸ درجه سانتیگراد (۱۰۰ درجه فارنهایت)، دقت در تشخیص نیز افزایش مییابد. دو پژوهش با موضوع تجزیه و تحلیل تصمیم نشان دادهاند که در طول همهگیری محلی بیماری آنفلوآنزا، میزان شیوع بیش از ۷۰٪ خواهد بود. در طول فصل آنفولانزاو تا زمانی که میزان شیوع بیماری بالاتر از ۱۵٪ است، حتی در شرایط نبود همهگیری محلی، تشخیص بیماری در افراد مسن میتواند موجه باشد.
مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ایالات متحده آمریکا (CDC) خلاصهای بهروز از آزمونهای آزمایشگاهی موجود را نگهداری میکند. بهگفته این مرکز، آزمایشهای تشخیصی سریع در مقایسه با آزمون فرهنگ ویروسی دارای حساسیت ۵۰ تا ۷۰٪ و ویژگی ۹۰ تا ۹۵٪ هستند.
در برخی موارد، آنفولانزا میتواند باعث بیماریهای شدیدی شامل سینه پهلوی ویروسی اولیه یا سینهپهلوی میکروبی ثانویه شود. نشانه مشهود این بیماری سختی در تنفس است. علاوه بر این، در مواردی که بهنظر میرسد یک کودک (یا احتمالاً یک فرد بالغ) رو به بهبود است و سپس بیماری به یکباره پسرفت کرده و فرد دچار تب بالا میشود، از آنجا که این پسرفت میتواند ناشی از سینهپهلوی میکروبی باشد، یک نشانه خطر محسوب میشود.
در بعضی اوقات ممکن است آنفولانزا بهطریقی غیر عادی نمود پیدا کند، مثلاً در افراد مسن ممکن است گیجی و پریشانی دیدهشود، و یا در افراد جوان بهشکل یک نشانگان مشابه سپتیسمی پدیدار شود.
علائم هشدار اضطراری آنفولانزا
- تنگی نفس
- درد قفسهسینه
- گیجی
- کنفوزیون
- استفراغ مفرط
علائمی از آنفولانزا که بهبود مییابند، اما سپس با بروز تب بالا و سرفه شدید پسرفت میکنند. (میتواند نشانگر سینهپهلوی میکروبی باشد)
- کبودی
- تب بالا یا راش.
- ناتوانی از نوشیدن مایعات
- نشانههای کمبود آب بدن
- (در نوزادان) پوشکها نوزادان بسیار کمتر از مواقع عادی خیس شود.
- ناتوانی در قورت دادن مایعات
- (در نوزادان) عدم مشاهده اشک بههنگام گریه.
علل بیماری آنفولانزا
همان طور که گفته شد ویروسهای عامل آنفولانزا از سرده اورتومیکسو ویروسها هستند. آنفلوآنزای شامل ویروس آنفلوآنزای A، آنفلوآنزای B و آنفلوآنزای Cاین ویروسها معمولاً از طریق هوا یا عطسه گسترش مییابند و باور بر این است که این روش در فواصل نسبتاً کوتاه رخ میدهد. همچنین توسط تماس با سطوح آلوده به ویروس و سپس تماس دست با چشم یا دهان نیز ممکن است منتقل شود. همچنین فرد پیش یا در طی مدت زمانی که بیمار است میتواند سبب آلوده شدن دیگران شود.
عوارض بیماری آنفولانزا
هر چند دوره معمولی بیماری ۳ تا ۴ روز است اما چون در جریان آنفولانزا میکروبهای دیگری به بدن حمله میکنند از این رو سبب پیدایش عفونتهای ثانوی به خصوص در دستگاه تنفس هم میگردند و این بدان معنا است که آنفولانزا مقاومت بدن را کم کرده و آن را برای دچار شدن به بیماریهای دیگر آماده میسازد. به کار بردن ماسک، گندزدایی هوای اتاق بیماران و جدا کردن سریع مبتلایان از افراد سالم تا حدی مانع شیوع آنفولانزا میشود.
تفاوت آنفولانزا و سرماخوردگی:
سرماخوردگی و آنفولانزا علایم مشابهی دارند با این تفاوت که سرماخوردگی معمولا خفیف تر است و ممکن است بدون تب و یا با تب پایین باشد اما آنفولانزا به طور ناگهانی شروع میشود و با تب بالا همراه است. همچنین مدت زمان بیشتری طول میکشد تا آنفولانزا بهبود یابد اما این مدت در سرماخوردگی کوتاه تر است.
پیشگیری و درمان آنفولانزا
شستن مکرر دستان سبب کاهش خطر عفونت میشود زیرا ویروس توسط صابون غیرفعال میشود استفاده از ماسک پزشک نیز مفید است. .به جز رعایت اصول بهداشتی یکی از مهمترین توصیههای پزشکان در مورد پیشگیری از ابتلا به این ویروس تزریق واکسن است. بسیاری از واکسنها تأثیر دورهای دارند زیرا این ویروس تغییراتی در ساختار آنتیژنی خود که ممکن است به صورت خفیف یا شدید باشد ایجاد میکنند.
بهترین زمان برای تزریق واکسن اواخر فصل تابستان میباشد. واکسنی که اکنون در جامعه انسانی استفاده میشود علیه دو سروتیپ از آنفولانزاA و آنفلوآنزای تیپ B ایمنی ایجاد میکند. اما به تازگی دو گروه از پژوهشگران آمریکایی در تحقیقاتی جداگانه موفق شدهاند واکسنی را بسازند که به بخشی از ویروس آنفولانزاکه در تمام گونهها یکسان است، حمله میکند.
ویروس آنفولانزا را میتوان مثل یک آب نبات چوبی در نظر گرفت که یک سر و یک پایه دارد که در سر ویروس پروتئینی به نام هِم آگلوتینین قرار دارد. محققان این بار برخلاف گذشته به جای سر، به پایه مولکول حمله کردهاند، جایی که در تمام گونههای ویروس آنفولانزاثابت است و بسیار کمتر هم دچار جهش میشود. نتایج تحقیق این دو گروه پژوهشی که منتشر شده نشان از موفقیت این واکسن جدید دارد.
داروهای ضدویروس مانند مهارکنندههای نورآمیدیناز مثل اوسلتامیویر برای درمان آنفولانزا بکار رفتهاند اما به نظر میرسد که مزایای آنها برای سلامتی بیشتر از خطرات استفاده از آنها نمیباشد. هیچ مزایایی برای این داروها در افراد مبتلا به سایر مشکلات سلامتی مشاهده نشدهاست.
داروهای آمانتادین و ریمانتادین در درمان آنفولانزا مؤثر میباشند ولی فقط بر تیپ آنفلوآنزای A مؤثر میباشند ولی مشکلاتی مثل مقاومت ویروس آنفولانزابه داروی آمانتادین و عوارض خفیف نورولوژیک شامل بی خوابی و از دست دادن تمرکز را به همراه دارد. داروی ریمانتادین سمیت کمتری دارد ولی اثر کمتری نسبت به آمانتادین دارد به همین خاطر در بیشتر نقاط جهان داروی مجاز شناخته نشدهاست. ناپروکسن نسخه برداری RNA ویروس آنفولانزا را در داخل سلول میزبان متوقف میسازد و اثر ضد ویروسی دارد.
چه کسانی نباید واکسن آنفولانزا را دریافت نمایند :
- افرادی که حساسیت شدید به تخم مرغ دارند.
- افرادی که در گذشته واکنش شدیدی به واکسن آنفولانزا نشان داده اند.
- کسانی که در گذشته سابقه بروز سندرم گیلن باره را پس از ۶ هفته از دریافت واکسن آنفولانزاداشته اند.
- کودکان زیر ۶ ماه
- بیماران تب دار (این افراد پس از فروکش کردن بیماری می توانند واکسن آنفولانزا دریافت نمایند.)
آیا میتوان از مرگ ناشی از آنفولانزا جلوگیری کرد؟
پاسخ این است که با اتخاذ کردن شیوهها و راههای درست پیشگیری و درمان میتوان از مرگ بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری جلوگیری کرد. یکی از راههای پیشگیری از مرگ، تزریق واکسن آنفولانزا در ابتدای فصل سرماست. واكسن آنفولانزایک واكسن غیرفعال حاوى ویروس كشته شده آنفلولانزا است. این واكسن دستگاه ایمنى میزبان (گیرنده واكسن) را تحریك مىكند تا علیه ویروس آنفولانزاپادتن (آنتیبادی) بسازد.
بنا به دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت، تقریبا برای همه افرادی که بیشتر از ۶ ماه سن دارند، به ویژه افرادی که در معرض خطر هستند، میتوانند از این واکسن برای پیشگیری از ابتلا با آنفولانزا استفاده کنند. با این حال باید توجه داشت که این پیشگیری نسبی است چرا که ویروس آنفولانزا به سبب خصوصیات ویژه ژنتیکی میتواند با تغییراتی در ساختار ژنتیکی و پروتئینی خود به اشکال جدیدی درآید که در مقابل واکسن مقاوم است.
گروههای در معرض خطر نامبرده شده در بالا، درصورت ابتلا به آنفولانزا بهتر است با پزشک خود مشورت کنند به خصوص اگر بیماری آنان بیشتر از یک هفته طول کشیده و یا علائم آن شدیدتر شود. تب بالا، گوشدرد و گلودرد میتواند از علائم ابتلا به عفونت ثانویه باشد و درصورت بروز این علائم حتما باید به پزشک مراجعه کرد و در صورت لزوم تحت درمان آنتیبیوتیکی قرار گرفت.
در پایان باید به این نکته توجه کرد که درمان آنفولانزا با آنتیبیوتیک امکان پذیر نیست چرا که آنتیبیوتیکها قادر به درمان عفونتهای ویروسی نیستند. تنها در صورت بروز عفونتهای ثانویه و بنا به توصیه پزشک باید از آنتیبیوتیک استفاده کرد.
استفاده سرخود و بیرویه از آنتیبیوتیکها میتواند سبب افزایش مقاومت دارویی در افراد شود. مقاومت باکتریها به آنتی بیوتیکها یکی از بزرگترین چالشهایی است که سلامت انسان عصر مدرن را تهدید میکند. بسیاری از دانشمندان بر این باورند که در دهههای آینده مقاومت آنتیبیوتیکی میتواند عامل مهم مرگ و میر انسانها باشد.