چرا لازم است آزمایش مدفوع انجام شود؟

آخرین قسمت از سیستم گوارش بدن، روده ها هستند. مواد غذایی بعد از هضم در معده، باید وارد روده ها شوند تا جذب بدن گردند. در این زمان، مواد اضافی، غیر قابل هضم و… در روده ها به مدفوع تبدیل شده و از بدن خارج می شوند. لذا یکی از دلایل نیاز به آزمایش مدفوع، بررسی وضعیت گوارش بدن است. نوع ماده خارج شده می تواند حقایق زیادی را فاش کند. برای مثال آیا می دانید اگر در مدفوع شما خون دیده شود نشانه چیست؟ و یا اینکه چرا مدتی است به یوبست مبتلا شده اید؟ حتی بای بررسی وضعیت انگل های سیستم گوارش نیز لازم است آزمایش مدفوع انجام گیرد. البته این بدان معنا نیست که متخصص در اولین معاینه لزوم انجام آزمایش مدفوع را ضروری بدناد. زمان انجام بسته به نوع بیماری و شرایط بیمار متفاوت خواهد بود.

علت درخواست آزمایش مدفوع چیست؟

آزمایش مدفوع یا Stool exam جهت بررسی سیستم گوارشی و همچنین بررسی وجود انگل ها درخواست می شود. انجام آزمایش مدفوع تنها برای شناخت مشکل نیست، بلکه از دیدگاه غربالگری این کار به رفع مشکلات موجود در بدن از طریق تحقیق و ارزیابی کمک می کند. شکل و قوام مدفوع، رنگ، بو، آنالیز مواد حل شده در آن می تواند اطلاعات مهمی می توان به دست آورد. این آزمایش به دو صورت ماکروسکوپی و میکروسکوپی انجام می شود:

بررسی ماکروسکوپی آزمایش مدفوع:

بررسی ماکروسکوپی آزمایش مدفوع یعنی رنگ، شکل، کش آمدن (موکوس ) نمونه گزارش می شود. به این صورت که به محض رسیدن نمونه‌های آزمایش مدفوع به آزمایشگاه، از نظر ماکروسکوپی بررسی می شود. توجه داشته باشید خصوصیات ماکروسکوپی مدفوع در تشخیص حایز اهمیت می باشد. در ادامه به اصطلاحات برگه آزمایش مدفوع اشاره می شود:

اصلاحات مختص شکل مدفوع:

Formed یا F یا شکل دار (معنی formed در آزمایش مدفوع به معنای مدفوع شکل دار است)

Soft یا S یا نرم (معنی soft در آزمایش مدفوع به معنای مدفوع نرم است)

Loose یا L یا شل (معنی loose در آزمایش مدفوع به معنای مدفوع شل است)

Watery یا W یا آبکی

نمونه دارای موکوس = M یا Mocoid

نمونه دارای خون =B یا Bloody

اصلاحات مختص به رنگ مدفوع:

قهوه ای = Brown

سیاه = Black

زرد = Yellow

سبز = Green

سفید = White

موکوس Mucus

برای بررسی موکوس نمونه آزمایش مدفوع، توسط یک آبسلانگ قسمتی از یک نمونه را برمی‌دارند. در حین برداشت، وضعیت و حالت کش آمدن نمونه را بررسی و گزارش می‌دهند.

بررسی میکروسکوپی آزمایش مدفوع:

معمولا بررسی ميكروسكوپي این آزمایش متشكل از سه مرحله جداگانه شامل مراحل زیر می باشد:

تهيه گسترش مستقيم

روش های تغليظ نمونه

روش های رنگ آميزی دائمی

چند نکته قابل توجه قبل از انجام آزمایش مدفوع:

یک هفته قبل از انجام آزمایش از مصرف روغن کرچک ، روغن‌‌های معدنی ، بیسموت ، شربت‌‌های حاوی منیزیم ، ترکیبات ضد اسهال ، تنقیه با باریم و آنتی بیوتیک‌ها و همچنین مواد مورد استفاده در رادیو گرافی خودداری کنید

در هنگام تهیه نمونه حتما از بخش بلغمی یا خونی مدفوع داخل ظرف آزمایشگاه جمع آوری شود.

برای آزمایش مدفوع توجه داشته باشید ناشتایی نیاز نیست.

نمونه هاي مدفوع حداکثر تا 2 ساعت در يخچال قابل نگه¬داري است. نمونه¬ هايي را که نمی توان به فاصله 2 ساعت از نمونه گيري کشت داد، بايد در محيط انتقالي قرار داده و سريعا در يخچال نگه‌داري نمود.

انواع آزمایش مدفوع:

آزمایش مدفوع یک آزمایش ساده در عین حال حایز اهمیت می باشد که اطلاعات مهمی را در اختیار می گذارد. آزمایش های مختلفی با نمونه مدفوع قابل انجام است که شامل موارد زیر می باشد:

آزمایش مدفوع خون مخفی Occult blood

آزمایش کشت مدفوع و شناسایی انگل های گوارشی

Culture, ova and parasites

آزمایش چربی مدفوع Fecal fat

کشت های ویروسی آزمایش مدفوع Viral cultures

تست لاکتوفرین آزمایش مدفوع Lactoferrin

تست هلیکو باکتر پیلوری آزمایش مدفوع Helicobacter pylori stool antigen

آزمایش مدفوع خون مخفی Occult blood

آزمایش مدفوع خون مخفی به منظور غربالگری سرطان کولورکتال( سرطان روده بزرگ و مقعد) در افراد بدون علامت خاصی درخواست می شود. در حالت نرمال تنها مقدار کمی خون ( ۲_۲.۵) خون در آزمایش مدفوع قابل شناسایی می باشد. در آزمایش OB یا آزمایش خون مخفی اگر مقدار خون در مدفوع بیش از ۵ ml باشد، تست مثبت گزارش می شود.

تومورهای روده به درون لومن رشد می کنند و سبب می شوند تا جریان مدفوع ترومای تکرار شونده ای را ایجاد کند. در نهایت تومور و عروق شکننده زخم شده و خونریزی اتفاق می افتد. اغلب خونریزی بسیار اندک است و به صورت ماکروسکوپی (با چشم غیر مسلح) در مدفوع دیده نمی شود.

شرایط انجام آزمایش مدفوع خون مخفی:

به مدت حداقل ۳ روز قبل از انجام آزمایش مدفوع از خوردن گوشت قرمز خودداری کنید.

از خوردن داروهایی که در نتایج تست OB اختلال ایجاد می کند ،خودداری کند.

از آلوده کردن نمونه مدفوع با ادرار بپرهیزید.

در صورت درخواست نمونه های چندگانه برای جواب دهی صحیح لازم است هر نمونه را همان روز تحویل آزمایشگاه دهید.

توجه داشته باشید گاهی ممکن است رژیم های غذایی با پس مانده زیاد توصیه شود تا اثر ساینده مدفوع را افزایش یابد. ( رژیم غذایی با حجم بالا)

اگر در دوران قاعدگی هستید، توصیه می شود زمان انجام آزمایش مدفوع را به بعد موکل کنید چون امکان آلودگی نمونه با خون بالاست.

آزمایش کشت مدفوع و شناسایی انگل های گوارشی (Culture, ova and parasites)

به طور طبیعی مدفوع حاوی باکتری ها و قارچ های غیربیماری زای بسیاری می باشد. به این ارگانیسم ها که برای کار طبیعی روده مورد نیاز است، فلور نرمال گفته می شود. بنابراین همه باکتری‌ ها مضر نیستند. تعداد این باکتری ‌ها به حدود 100 میلیارد می‌ رسند که چیزی حدود ده برابر بیشتر از تعداد سلول‌ های بدن است. این باکتری‌ ها فلور روده را تشکیل می ‌دهند و حدود دو کیلوگرم وزن دارند. اکثریت باکتری ها برای شما مفیدند. ولی گاهی دستگاه گوارش انسان به باکتری ها، انگل های کرمی و تک یاخته پاتوژن (بیماری زا) آلوده می شود که مشکلاتی را برای بدن ایجاد می کنند.

برای تشخیص این بیماری ها کشت آزمایش مدفوع درخواست می شود. انگل های شایع شامل کرم آسکاریس ، استرونزیلوئیدس و همچنین تک یاخته ژیاردیا می باشد. برای بررسی این عوامل بیماری زا از نمونه مدفوع لام نازک تهیه می شود و پس از رنگ آمیزی آن ، نمونه زیر میکروسکوپ بررسی می شود. همچنین ممکن است برای تشخیص میکروارگانیسم های پاتوژن ،نمونه مدفوع را در محیط کشت مخصوص کشت داده شود.

شرایط لازم برای انجام تست کشت مدفوع و بررسی پارازیت ها(انگل ها) در آزمایش مدفوع:

از آلوده کردن نمونه مدفوع با ادرار بپرهیزید.

برای تهیه نمونه بهتر است در طرف یکبار مصرفی مدفوع کنید و با اپلیکاتور ظرف نمونه گیری در منزل به میزان لازم نمونه انتقال دهید.

تست نوار (Tape test)

این تست زمانی استفاده می شود که پزشک به کرم های انتروبیوس ورمیکولاریس (اکسیور) مشکوک است.

در این روش نوار تمیز به ناحیه پری آنال بیمار چسبانده می شود (این تست به ویژه در بچه ها کمک کننده است).

به دلیل این که کرم ماده تخم های خود را در هنگام شب اطراف ناحیه پری آنال می گذارد، نوار را قبل از زمان خواب گذاشته و آن را صبح قبل از این که بیمار تخت خود را ترک کند بردارید سطح چسبنده نوار را مستقیما روی اسلاید شیشه ای قرار داده و در اسرع وقت تحویل آزمایشگاه دهید.

در آزمایشگاه اسلاید تهیه شده به وسیله میکروسکوپ از نظر وجود تخم کرم سوزنی آزمایش می شود.

تست چربی در آزمایش مدفوع (Fecal fat):

تست چربی در آزمایش مدفوع به منظور تشخیص استئاتوره به کار می رود. استئاتوره یا Steatorrhea به حالتی گفته می‌شود که در آن میزان چربی مدفوع بیش از حد عادی باشد. برای این حالت نام‌های دیگری نیز چون «مدفوع چرب، چرب‌ سرگینی، چربی‌ ریزی، چرب‌ پیخالی» استفاده می ‌شود. مدفوع در این حالت ظاهری چرب دارد و معمولاً بسیار بدبو است و ممکن است شناور شود. نشت چربی از مقعدبیمار نیز ممکن است رخ دهد. در واقع استئاتوره نوعی اسهال است که در آن میزان چربی بالاست. این نوع از اسهال در بسیاری از اختلالات صفراوی مشاهده می‌شود که علت آن عدم جذب صحیح چربی‌ها در روده باریک است.

عدم جذب صحیح چربی‌ ها منجر به افزایش میزان چربی در مدفوع می‌ شود. افزایش میزان چربی مدفوع، باعث ایجاد حالتی شل در مدفوع می‌ شود. در این بیماری سبب ایجاد اختلال شدید در فرآیند جذب ویتامین‌های محلول در چربی می‌شود. در نتیجه، چنین بیمارانی دچار کاهش میزان جذب ویتامین‌های محلول در چربی می‌شوند. این بیماران همچنین به علت از دست دادن خون و نیز عدم جذب مواد غذایی، مستعد ابتلاء به کم‌خونی هم هستند. همچنین این افراد به علت دردهای شکمی پس از خوردن غذا، از خوردن ترس و نفرت دارند.

شرایط انجام تست چربی در آزمایش مدفوع:

برای انجام این آزمایش نیاز به ناشتایی وجود ندارد.

سه روز قبل از انجام آزمایش برای تست چربی از مصرف الکل بپرهیزید.

از آلوده کردن نمونه مدفوع با ادرار و کاغذ توالت جلوگیری شود.

از مصرف دارو های ملین یا مسهلی قبل از انجام آزمایش باید خودداری شود.

کشت های ویروسی آزمایش مدفوع Viral cultures

کشت ویروس در آزمایش مدفوع به منظور شناسایی ویروس های دستگاه گوارش انجام می شود. در اغلب موارد عفونت های ویروسی با عفونت های باکتریایی از لحاظ علائم قابل افتراق نیستند ولی برای درمان نیاز است این افتراق انجام گیرد. تشخیص قطعی بیماری ویروسی با کشت در آزمایش مدفوع امکان پذیر است. محیط مناسب برای کشت ویروس اغلب سلول یا بافت می باشد و زمان مورد نیاز برای کشت ویروس ۳ الی ۷ روز می باشد که این زمان به نوع ویروس بستگی دارد.

شرایط و نحوی تهیه نمونه برای انجام کشت ویروس در آزمایش مدفوع:

برای تهیه نمونه مدفوع نباید از اپلیکاتور پنبه ای یا چوبی استفاده کرد چون ممکن است ویروس را تخریب کند.

برای انجام این آزمایش لازم است نمونه سریعا به آزمایشگاه منتقل شود. ( ویروس ها انگل درون سلولی هستند بنابراین مدت زمان خیلی کمی در محیط توانایی زنده ماندن را دارند)

تست لاکتوفرین آزمایش مدفوع Lactoferrin

لاکتوفرین، گلیکوپروتئینی است که توسط نوتروفیل های فعال شده بیان می شود. یافتن لاکتوفرین در نمونه مدفوع، به عنوان یک مارکر جانشین برای گلبولهای سفید خون (WBCs) التهابی در روده می باشد. WBCs در مدفوع پایدار نیستند و ممکن است به آسانی به وسیله تغییرات دمایی، تأخیر در تست، و توکسین های داخل مدفوع تخریب شوند. در نتیجه، WBC ها ممکن است به وسیله روش های میکروسکوپی معمول شناسایی نشوند. آزمون لاکتوفرین امکان تشخیص سلول های التهابی در مدفوع را بدون استفاده از میکروسکوپ میسر میکند.

شناسایی لاکتوفرین در مدفوع، امکان افتراق اختلالات رودهای التهابی و غیرالتهابی را در امبتلایان به اسهال فراهم میکند. معمولا ابتدای تست برای کمک به تشخیص مبتلایان به بیماری

التهابی روده فعال (مثل بیماری کرون یا کولیت اولسروز) و رد سندرم روده تحریک پذیر فعال، که ا غیرالتهابی است، استفاده می شود. لاکتوفرین همچنین در مبتلایان به التهاب روده باکتریال (مثل اشیگلا، سالمونلا، کمپیلوباکتر ژژونی و کلستریدیوم دیفیسیل) وجود دارد. اسهالی که در اثر ویروسها و بیشتر انگل ها ایجاد می شود با سطوح افزایش یافته لاکتوفرین همراه نیست لاكتوفرين آنالیت) ممکن است به شکل کیفی به وسیله دو روش مجزا شناسایی شود:

۱) به روش آگلوتیناسیون لاتکس (شایع ترین)

۲) به روش microwell enzyme immunoassay. از روش اول عمدتا در ارزیابی مبتلایان به گاستروانتریت عفونی باکتریال استفاده می شود، در حالی که از روش دوم عمدتا برای افتراق بیماری فعال التهابی روده از سندرم روده تحریک پذیر غیرالتهابی فعال استفاده می شود.

شرایط انجام تست لاکتوفرین در آزمایش مدفوع:

برای انجام آزمایش ۵g مدفوع کافی است.

نمونه باید فورا به آزمایشگاه تحویل داده شود.

نمونه باید در ظرف استریل جمع آوری شود.

از آلوده کردن نمونه مدفوع با ادرار و دستمال توالت جلوگیری کنید.

تست هلیکو باکتر پیلوری آزمایش مدفوع Helicobacter pylori stool antigen

عفونت با هلیکوباکترپیلوری زمانی اتفاق می افتد که باکتری به نام هلیکوباکترپیلوری، معده را به عنوان محل سکونت انتخاب کند. پس از ورود هلیکوباکترپیلوری به بدن، غشاء معده توسط این باکتری مورد تهاجم قرار می گیرد. غشای معده از فرد در برابر اسیدی که بدن برای هضم غذا ترشح می کند، محافظت می نماید. وقتی میکروب آسیب قابل توجهی به غشای معده وارد کرد، اسید می تواند وارد غشا شده و باعث به وجود آمدن زخم معده گردد.

زخم معده موجب خونریزی، عفونت و جلوگیری از حرکت غذا در دستگاه گوارش می شود. این باکتری با استفاده از خون، تنفس، مدفوع قابل شناسایی می باشد ولی آزمایش مدفوع برای تشخیص هلیکوباکتری پیلوری بهترین نمونه می باشد. در این نمونه آنتی ژن های باکتری با استفاده از روش الایزا مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین آزمایش مدفوع برای پیگیری درمان این بیماری قابل انجام و مورد اعتماد هستند و باید 8 هفته پس از اتمام دوره درمان ، مورد استفاده قرار گیرند. اما روش بسیار گران تری نسبت به تست های دیگر می باشد.

شرایط لازم برای شناسایی هلیکوباکتری پیلوری آزمایش مدفوع:

برای انجام این آزمایش به منظور شناسایی هلیکوباکتری پیلوری مدت دو هفته از مصرف داروهای زیر اجتناب کنید:

انواع آنتی بیوتیکها

بیسموت

انواع داروهای مهارکننده پمپ شامل (امپرازول، لانزاپرازول، پنتاپرازول، اسوموپرازول، رابپرازول و دکسلانزوپرازول)